Müsibəti-Fəxrəddin / Seçilmiş əsərləri. Наджаф-бек Фатали-бек оглы Везиров

evin yoxdu, taydan-tuşdan geri qalmısan ki, belə canbazlığa çıxmısan?

      X ı r d a x a n ı m. Hanı ki… Dərdim elə olar olaydı.

      Ə b d ü r r ə h m a n b ə y. Bəs nədi dərdin, qoçaq?

      X ı r d a x a n ı m. Əvvəla elə onu götür ki, bizim bir yetişmiş qızımız var, onu gərək bir təhər eləyək.

      Ə b d ü r r ə h m a n b ə y. Elə bu mətləbdən ötrü bu qarəvəllini gətirirdin?

      X ı r d a x a n ı m. Bu dərdi azmı bilirsən?

      Ə b d ü r r ə h m a n b ə y. İndi gəldik Mərəndə… Pərvərdigara, görəsən elə hamı arvad elə beləmi olurlar? Qaçar ala dağdan qara dağa, qara dağdan ala dağa. Yeniş-yoxuş, dərə-təpə, axırdan-axıra nədi-nədi kömür qaradı, qatıq ağdı.

      X ı r d a x a n ı m. Sən axırı hədyana düzübsən… Qızın dərdi az dərddi? Onun tayları hamısı gediblər… Püstə xanımın qızı getdi. Nurcahan xanımın qızı getdi. Səfdərqulu bəyin qızı getdi.

      Ə b d ü r r ə h i m b ə y. Arvad, Allaha bax, tanrıya bax, qız deyəndə alma deyil, qarpız deyil tökəsən bazara, haray çəkəsən ay alma alan, ay şaftalı alan. Dəli olmamısan ki, arvad?

      X ı r d a x a n ı m. İndi ki mətləbin başı açıldı…

      Ə b d ü r r ə h m a n b ə y. Mətləbin başı açıldı, amma çox zülmlən, ənvayi-müsibət ilən.

      X ı r d a x a n ı m. Yaxşı sən atayın goru, qoy sözümü deyim… Bircə mənə de görüm, getmisənmi İskəndər bəyin yanına? O ki invərsət deyirsiz, nə deyirsiz qurtarıb, həkim gəlib, deyirlər ki, bir yaxşı kamallı, göyçək oğlandı. Heç belə zad ağlına gəlibdimi?

      Ə b d ü r r ə h m a n b ə y. İndi başa düşdüm mətləbini, arvad… Elə işləri sən özün yaxşı bilirsən, gərək o gəlsin vizitə, yoxsa mən gedim ona nə deyim? Deyim ki, gəl mənim qızımı al? Tutalım ki, dedim, axır alarmı? Elə iş heç bir yerdə görünübdümü? Axı biz müsəlmanıq.

      X ı r d a x a n ı m. Mən əvvəl gündən bilmişəm başıma düşən daşı. Mən bilirəm ki, sən elə şüur yiyəsi deyilsən. Get Allahı sevərsən, get qumar oynamağın dalınca. Mən öz işimi düzəldim, onda bilərsən ki, analar necə qızlar doğublar.

      Ə b d ü r r ə h m a n b ə y (gedə-gedə). Allah xeyir versin. Sən nəsən ki, düzəltdiyin iş nə ola? Mən ancaq axırda rüsvayçılıqdan qorxuram.

      X ı r d a x a n ı m. Get, dalınca da bir qara daş getsin.

      Ə b d ü r r ə h m a n b ə y (gedir). Tuf… tuf…

      X ı r d a x a n ı m (tək). Heç mümkün deyil, nə tövr olsa gərək varımdan, yoxumdan keçib bu işi düzəldim; yoxsa o qızların oxutmuş ləçərlər əgər bilsə, oğlanı çəkəcəklər bəndlərinə… Belə ittifaqı əldən buraxmaqlıq bişüurluqdur… Çünki oldun dəyirmançı, çağır gəlsin dən Koroğlu… Əbdürrəhim, Əbdürrəhim! (Əbdürrəhim daxil olur.)

      Ə b d ü r r ə h i m. Nə buyurursan, xanım?

      X ı r d a x a n ı m. Bu saat gedərsən Nurcahan arvadı və o Dərvişi ki İrandan təzə gəlib, çağırarsan bura. Nə tövr olsa gərək bu dəqiqə burada olalar. Başa düşdünmü? Şəhəri bir-birinə vurub tapıb gətirərsən!..

      Ə b d ü r r ə h i m. Bəli, bu saat, xanım. (Gedir.)

      X ı r d a x a n ı m. Tez ha, tez ha… Pəri, Pəri! (Pəri daxil olur.)

      P ə r i. Nə buyurursan, xanım?

      X ı r d a x a n ı m. Bu saat otaqları təmiz süpürərsən, qapı-bacanı gül kimi elərsən!

      P ə r i. Baş üstə. Xeyirdimi, ay xanım, başına dönüm?

      X ı r d a x a n ı m. Hələ danışmaq yeri deyil, bircə tez Səkinəni də bura göndər! (Pəri gedir.)

      X ı r d a x a n ı m. Ay pərvərdigara, sən özün kömək elə, nəzir elərəm, hər ocaqda bir şam yandırım, beş qoyun kəsim, iki gün ildə ehsan verim. On yetim sevindirrəm. Ya göy çadırın sahibi!..

      (Səkinə daxil olur.)

      S ə k i n ə x a n ı m. Nə buyurursan, ana?

      X ı r d a x a n ı m. Anan sənə qurban, Pəriyə kömək elə evləri təmiz süpürsün… Sonra əl-üzünü təmiz yu, libasını dəyiş, bəlkə bizə naqafil bir qəribə qonaq gəldi.

      S ə k i n ə x a n ı m. Kələyini duymuşam… Mənciyəz elə işi bacarmaram.

      X ı r d a x a n ı m. Kəs, küçük! Sənə nə deyirəm əməl elə. Yeri, qız uşağısan, artıq danışma. Yeri, anan sənə qurban, yeri. Allah ananı mətləbinə yetirsin. (Xırda xanım Səkinəni itələyə-itələyə çıxarır)

      X ı r d a xanım (diz üstə üzü qibləyə). Ya göy çadırın sahibi! Ya mıxı mismara döndərən Tanrı! Ya yoxdan bizi xəlq eləyən Tanrı! İmdad günüdür, yet dada!

      (Əvvəlinci məclis tamam olunur, pərdə salınır.)

      İKİNCİ MƏCLİS

      Xırda xanım yerində əyləşmiş… Əbdürrəhim daxil olur.

      X ı r d a x a n ı m. Əbdürrəhim, necə oldular?

      Ə b d ü r r ə h i m. Nurcahan arvadı gətirdim, amma dərviş dedi ki, namazımı qılıb, bu saat gəlim.

      X ı r d a x a n ı m. Nurcahan gəlir, bəs hanı?

      Ə b d ü r r ə h i m (qapını açıb baxır). Budu gəldi… Nurcahan xala, gəl içəri!

      X ı r d a x a n ı m. Əbdürrəhim, sən get işinə. (Əbdürrəhim gedir, Nurcahan daxil olur.)

      N u r c a h a n. Salam əleyküm, Xırda xanım. Başına dönüm, xeyirdimi? Atam-anam sənə qurban.

      X ı r d a x a n ı m. Xeyir olmamış nə var, a başı batmış! Nə verərsən mənə, sənə bir elə zad bağışlayım heç dadı damağından getməsin?

      N u r c a h a n. Mən sənin qarabaşınam, itinəm… Ölüm, canım da sənindi, balalarım da sənindi. Başına dönüm, sən desən ki, get özünü qayadan at, ona da hazıram, yesirin olum.

      X ı r d a x a n ı m. Nurcahan, düz mətləb üstə gəlmək hamısından yaxşıdır… Özün bilirsən indiyə kimi tamam şəhər bir yana olub, mən bir yana və neçə-neçə müştərilər mənlən qohum olmaq istəyib, mən qəbul etməmişəm; çünki əvvəla, Səkinə hələ uşaqdı, ikinci o müştərilər bizə tay olmayıb, özün də bilirsən.

      N u r c a h a n. Bıy, başına dönüm, niyə bilmirəm? Bizim şəhərdə Səkinə xanıma layiq kim var?

      X ı r d a x a n ı m. İndi bu saat bizim şəhərdə bir oğlan var. Doğrusu budur ki, mən onu çox şadlıq ilən oğulluğa qəbul elərdim, amma elə adamım yoxdur ki, bu işi düzəltsin. Bu işi heç kəs düzəldə bilməz, səndən savay.

      N u r c a h a n. İtin olum, xanım! Siz özünüz yaxşı bilirsiniz ki, Nurcahan elə işləri su içməkdən hasand bilir, belə işlərin anasıdı… Sizə məlumdu bizim şəhərdə nə qədər qız gedir, mənsiz heç keçmir. Bax, xanım, başına dönüm, əvvəl bu Səfdərqulu bəy, sonra Nurcahan xanım, ondan sonra…

      X ı r d a x a n ı m. A başı batmış, əgər bu işləri mən