Mənim həyatım. Софья Толстая

öz işinin mahir sənətkarı Rixau qravürləmişdi. Lakin Başilov çox ləng işləyirdi, o, az miqdar şəkil hazırladı və şəkilləri Lev Nikolayeviçin çox arzulamasına baxmayaraq nəinki birinci, hətta sonrakı nəşrlərə belə çatdıra bilmədi. Beləcə həmin şəkillər «Hərb və sülh» üçün istifadə edilmədi. Bu şəkillərin bir neçəsi Moskvada Tarix Muzeyində, Lev Nikolayeviçin kağızları arasında mühafizə edilir.

      1867

      Həyatımın təsviri eyni şeylərin: doğuş, hamiləlik, əmizdirmə, uşaq və s. ətrafında fırlandığından getdikcə daha az maraqlı olur. Lakin əslində də belə idi: həyatın özü hadisələrsiz, ictimai həyatdan uzaq, tədbirlərsiz, dəyişikliksiz və şənliksiz keçərək getdikcə daha çox məhdudlaşırdı. Onu Lev Nikolayeviç belə qurmuşdu və buna ciddi şəkildə riayət edirdi.

      Lev Nikolayeviç özü isə tamamilə fikir, yaradıcılıq və mücərrəd məşğuliyyətlər aləmində yaşayır və həmin aləmdən tam razı qalırdı, ailəyə isə istirahət və əyləncə üçün gəlirdi.

      Öz qeyd kitabçalarının birində yazır: «Şair həyatında yaxşı nə varsa götürür və öz əsərinə daxil edir. Ona görə onun əsəri gözəl, həyatı isə çirkin olur».

      Lev Nikolayeviçin həyatı çirkin deyildi, sadəcə olaraq bu həyat yox idi: o yalnız ovda (Lev Nikolayeviç ovu sevirdi, başlıcası ona görə ki, təbiətə məhəbbət həmişə bununla bağlıdır), habelə yeni fikirlər və gələcək. yazının müzakirəsi üçün zəruri olan tənha gəzintilərdə özünü göstərirdi.

      Neçə dəfə olurdu ki, qorxa-qorxa Lev Nikolayeviçdən xahiş edirdim: «Lyovoçka! Məni gəzməyə apar!» O isə boyun qaçırır və bunu gələcək yazını ətraflı düşünmək üçün təklikdə olmasının zəruriliyi ilə izah edirdi.

      Təklik barədə Lev Nikolayeviç öz qeyd kitabçasına belə bir məsəl yazmışdı: «Adam tək gəzəndə, hər çiynində bir mələk oturur, ikilikdə gəzəndə bir mələk oturur, üçlükdə gəzəndə iblis oturur».

      Lev Nikolayeviç özünün fiziki sağlamlığının qayğısına çox qalardı, o, gimnastika məşqləri edir, ağırlıq qaldırır, həzmə diqqət edir və havada mümkün qədər çox olmağa çalışırdı. Başlıcası isə yuxusunun və kifayət qədər yatmağın qayğısına qalırdı.

      Yaxınlarda (indi 1906-ci ilin iyunudur) Lev Nikolayeviç, Biryukovun onun tərcümeyi-halını yazması ilə əlaqədar mənə deyirdi:

      – Mən onu oxuyanda dilxor oluram, bu, mənim həyat təəssüratımın milyonda bir hissəsidir. Hamısı da elə miskin, təsadüfüdür ki. Mühüm olanlar deyilməyib, çox şey naməlumdur, xırda-para şeylər, təsadüfən sezdikləri isə aydın təsvir edilib. Hər şey çox natarazdır.

      Həyatda da belədir. Bizim hərəkətlərimizin mühüm səbəbləri görünmür, təsadüflərinə isə böyük əhəmiyyət verilir.

      1868

      Mənim pulum da yox idi. Lev Nikolayeviç pulu mənə təsərrüfat və şəxsi xərclərim üçün bacardığı qədər və məqsədəuyğun saydığı miqdarda verirdi. Pullar tamam tükənəndə yenə onun üstünə xahişə gedirdim və bu mənim üçün həmişə çətin və xoşagəlməz idi, ona görə də hər vəchlə çalışırdım ki, mümkün qədər az xərcləyim.

      Onu da qeyd etməliyəm ki, pula və pul ilə əlaqədar mənə münasibətdə Lev Nikolayeviçin davranışından bundan da nəzakətli münasibət təsəvvür etmək mümkün deyildi. O, daxilən yəqin ki, xəsis idi, lakin bir dəfə də olsun hiss etdirməmişdi ki, bütün var-dövlət onundur, mən isə kasıbam, heç bir şeyi olmayan cehizsiz qızam. Hərdən özündə pul olmayanda soruşurdu: «Necə, pul bəyəm qurtardı?». Onda tələsik qeyd dəftərçəmin ardınca qaçır və ondan xahiş edirdim, yalvarırdım ki, mənim xərclərimi yoxlasın, daha harada qənaət etməyi öyrətsin. O, sakitcə dəftərçəni itələyir və deyirdi: «Lazım deyil».

      1

      Müştük (fransızca).

      2

      Tolstoy tərəfindən 1861-ci ildə Krapivensk qəzasında açılmış Yasnaya Polyana məktəbinin və digər məktəblərin tələbə-müəllimləri.

      Müəllimlər və S.A.Tolstaya öngörülərində yanılmamışdılar: Tolstoyun özü 1863-cü il fevralın 8-də gündəliyində yazırdı: «Tələbələr münasibətlərinin qeyri-təbiiliyi və istər-istəməz paxıllıqları ilə (mən onları buna görə məzəmmət etmirəm) yalnız usandırırlar. İndi mənə hamısı aydın olmuşdur. Bu, gənclik həvəsi, demək olar ki, oyunbazlıq idi. Artıq yaşlı olduğum üçün bunu davam etdirə bilmirəm, hamısı o qadındır» (Л.Н.Толстой. Полное собрание сочинений, t. 1-90, c.48, səh.51; sonrakı izahlarda da bu nəşrə müraciət ediləcəkdir). 1863-cü ilin payızında məktəblərdə dərslər başlanmadı.

      3

      1879-cu ilin fevralında Tolstoy «Dekabristlər» romanı üzərində işi dayandırdı. 1878-ci il aprelin 17-də A.A.Fetə məktubunda o yazırdıq «Mənim dekabristlərim indi allah bilir haradadırlar, mən onlar haqqında düşünmürəm də. Əgər düşünsəydim və yazsaydım da umidvaram ki, təkcə mənim ruhumun qoxusu bəşəriyyətin səadəti naminə insanlara güllə atanlar üçün dözülməz olardı» (c.62, səh.483). L.N.Tolstoy başqa heç bir məktubunda onu işi dayandırmağa məcbur edən səbəblərdən söhbət açmır.