Amerika. İtkin düşmüş . Франц Кафка

izah etmişəm ki, Şubal sizin birbaşa rəisinizdir, siz də tabeliyində olan adam kimi onunla yola getməyə borclusunuz! İndi isə utanmadan bura gəlib kapitanın zəhləsini tökürsünüz və özünüzlə sizin bayağı ittihamlarınızı əzbərləyib təkrar edən və mənim gəmidə birinci dəfədir ki, gördüyüm züytutan gətirməyə də sırtıqlığınız çatır!

      Karlın könlündən elə hey irəli dürtülmək keçirdi, amma özünü saxlayırdı. Amma bu yerdə kapitan işə qarışdı:

      – Hər halda, gəlin bu adama qulaq asaq. Mənə də elə gəlir ki, Şubal müəyyən müddətdir ki, öz səlahiyyətlərini aşır, lakin mən bunu sizə bəraət qazandırmaq üçün demirəm.

      Son sözlər ocaqçıya aid idi; təbii ki, kapitan o dəqiqə onu müdafiə edə bilməzdi, amma deyəsən hər şey lazım olan kimi gedirdi. Ocaqçı izahat verməyə başladı və zorla da olsa Şubalı «cənab» rütbəsinə yüksəltdi. Karl isə baş kassirin buraxıb getdiyi masanın yanında dayanıb, məmnunluğundan poçt tərəzisini yellədərək bütün qəlbi ilə sevinirdi.

      – Cənab Şubal haqsızdır! Cənab Şubal xaricilərə himayədarlıq edir! Cənab Şubal məni maşın bölməsindən qovmuş və ayaqyoluları təmizləməyə məcbur etmişdir ki, bu da ocaqçının vəzifəsinə aid deyildir!

      Hətta cənab Şubalın işgüzarlığı belə şübhə altına qoyulmuşdu: yəni o, əslində gerçək olmaqdan daha artıq xəyalidir. Bu yerdə Karl, sanki həmkarı imiş kimi, kapitana baxdı, yəni nə etmək olar ki, ocaqçının ifadə tərzi belədir. Bununla belə bu uzun nitqdə konkret heç nə eşidilmədi və kapitan bu dəfə ocaqçını axıra qədər dinləməyi qəti qərara alıb, hələ də qarşı tərəfə baxmağı davam etdirsə də, qalanları artıq səbirsizlik nişanələri göstərirdilər. Bir qədər sonra ocaqçının səsi ümumi diqqət mərkəzi olmaqdan çıxdı ki, bu da müəyyən təhlükə yaratmağa başladı. Əvvəlcə mülki geyimli adam bambuk əl ağacını işə saldı, zəif eşidilsə də onunla döşəməni taqqıldatmağa başladı. Qalanları oyan-bu yana baxırdılar; liman idarəsindən olan məmurlar, yəqin ki, tələsdikləri üçün, yenidən sənədləri götürüb, hələlik bir qədər dalğın nəzərlərlə də olsa onları gözdən keçirməyə başladılar; zabit yenidən stulunu yaxına çəkdi, baş kassir isə, qalib gəldiyini fikirləşərək, istehzalı təbəssümlə dərin köks ötürdü. Ümumi dalğınılıq, deyəsən, təkcə dünyanın güclülərinin dabanı altında kiçik adamın çəkdiyi əzabları müəyyən dərəcədə öz təcrübəsindən bilən stüarda toxunmamışdı. O, Karla baxıb, sanki hərəkətiylə nəyisə izah etməyə çalışaraq, ciddi-ciddi başını tərpədirdi.

      Bu zaman isə pəncərənin arxasındakı liman öz həyatı ilə yaşayırdı, diyirlənib düşməmələri üçün bir-birinin üstünə böyük ustalıqla dağ kimi yığılmış çəlləkləri daşıyan alçaq barja gəminin yanından keçərək, otağı bir dəqiqəliyə yarıqaranlığa bürüdü; Karlın, vaxtı olsaydı, indi diqqətlə nəzərdən keçirə biləcəyi katerlər sükançıların qüvvətli əllərinə tabe olaraq, ox kimi irəli şütüyürdülər. Qəribə üzən əşyalar orda-burda gözlənilmədən suyun üzünə qalxır və seyrçilərin təəccüblü baxışları altında, yenidən suyun altında gizlənirdilər; gümrah avarçı matroslar okean paroxodlarının ağzına kimi sərnişinlə dolu qayıqlarını irəli aparırdılar. Qayıqların hər tərəfdən bir-birinə sıxılmış sərnişinləri əksəriyyəti ürkək də olsa ümidlə oturmuşdular, hərçənd bəziləri dəyişkən mənzərəni seyr etmək imkanını əldən verməmək üçün başlarını o yan-bu yana döndərirdilər. Sonsuz hərəkət və heç zaman sakitləşməyən ətraf mühitin narahatlığı kiçicik adamlara və onların əməyinin bəhrələrinə də keçirdi.

      Hər şey də cəldliyə, aydınlığa, öz vəzifələrinin tam dəqiq yerinə yetirilməsinə çağırırdı, bəs ocaqçı nə ilə məşğul idi? O, öz nitqindən başdan-ayağa tərləmişdi və artıq çoxdan öz kağızlarını, titrəyən əlləri ilə, pəncərənin qabağında saxlaya bilmirdi; dünyanın hər tərəfindən ona Şubaldan şikayətlər gəlirdi və bu şikayətlərin hər biri, ocaqçının fikrincə, bu Şubalı məhv etmək üçün tamamilə yetərli idi, o isə kapitana yalnız kədərli qatma-qarışıqlıq təqdim edə bilmişdi. Bambuk əl ağacı gəzdirən cənab çoxdandır ki, tavana baxaraq yüngülcə fit çalırdı; liman məmurları masanın arxasındakı zabiti mühasirəyə almışdılar və bütün görkəmləri ilə onu azad etmək fikrində olmadıqlarını göstərirdilər; baş kassiri söhbətə müdaxilə etməkdən ancaq kapitanın sakitliyi çəkindirirdi; stüard «farağat» vəziyyətində dayanıb hər dəqiqə kapitanın ocaqçı barəsində göstərişini gözləyirdi.

      Artıq bu şəraitdə Karl passiv qala bilməzdi. O, yolboyu işi daha ustalıqla necə yoluna qoya biləcəyini fikirləşərək, asta-asta ocaqçıya doğru getdi. Müdaxilə etmək vaxtı idi, bir qədər də belə davam etsə ocaqçı ilə birlikdə otaqdan bayıra atılacaqdı. Kapitan, əlbəttə, xeyirxah adamdır, həm də, Karlın fikrincə, indi ədalətli rəis rolunda çıxış etməsi üçün xüsusi əsaslara malik idi, amma onu boş sözlərlə təngə gətirmək olmazdı; ocaqçı isə sonsuz hiddətindən də olsa, məhz bunu edirdi. Beləliklə Karl ocaqçıya müraciət etdi:

      – Siz daha sadə, daha aydın danışmalısınız, cənab kapitan sizin dolaşıq söhbətinizi anlamaq iqtidarında deyil. Məgər o, bütün maşinist və kuryerləri, adı bir yana, soyadı ilə tanıyır ki, siz ağzınızı açan kimi söhbətin kimdən getdiyini duysun? Şikayətlərinizi qayda ilə söyləyin; ən əsasını birinci, sonra isə böyükdən balacaya keçməklə qalanlarını; bəlkə bu vaxt əksəriyyətini deməyə ehtiyac da qalmayacaq. Axı bunları mənə çox aydın söyləmişdiniz!

      «Amerikada çamadanları oğurlamaq olursa, hərdən bir yalan danışmaq da günah deyil» – özünü təmizə çıxarmaq üçün düşündü.

      Heç olmasa bu kömək edəydi! Görəsən çox gec deyil ki? Düzdür, ocaqçı tanış səsi eşidən kimi susdu, lakin kişi heysiyyətinə toxunulmaqdan, dəhşətli xatirələrdən və hazırkı son dərəcə ağır vəziyyətdən yaşla dolmuş gözləri Karlı əməlli-başlı seçə bilmirdi. Özü də məhz indi, – Karl susmuş ocaqçını sözsüz anladı, – məhz indi öz ifadə tərzini necə dəyişəcəkdi, axı hesab edirdi ki, zərrə qədər şəfqət oyada bilməsə də, artıq hər şeyi deyib, eyni zamanda da sanki hələ heç nə deməyib, amma ağaların onu sona qədər dinləyəcəyinə də ümid etmək mümkün deyil! Məhz belə bir anda onun yeganə müttəfiqi olan Karl söhbətə müdaxilə edir, yaxşı məsləhət vermək istəyir, əvəzində isə hər şeyin artıq məhv olduğu faktını təsdiq edir!

      «Gərək, pəncərəyə baxmaq yerinə, bir qədər əvvəl müdaxilə edəydim», – Karl ocaqçının baxışları altında başını aşağı əyib, ümidsizlikdən əllərini dizlərinə çırparaq öz-özünə dedi. Lakin ocaqçı onun hərəkətini düzgün anlamadı və güman ki, Karlın davranışında özünə gizli bir qınaq hiss edib, Karlı fikrindən döndərmək üçün onunla mübahisəyə başladı. Özü də dəyirmi masanın arxasındakı cənabların onların vacib işinə mane olan bu mənasız küyə çoxdan acıqları tutduğu, kapitanın dözümünə məəttəl qalmış baş kassirin partlamağa hazır olduğu, yenidən tamamilə ağaların tərəfinə keçmiş stüardın baxışı ilə ocaqçını külə döndərməyə çalışdığı və, nəhayət, kapitanın da ara-sıra