Azər. Гусейн Джавид

var, doyurur ac qarını,

      Mərhəmət var ki, zəhərlər yarını.

      MƏSCİDDƏ

      Bir gün Azər dolaşırkən… yüksək,

      Ulu bir məbəd önündən keçərək,

      Baqdı savrulmada hər pəncərədən

      Duyğusuz göylərə çığlıq, şivən.

      Pək məraq etdi, həmən girdi o da,

      Şaşırıb durdu, nə dəhşət, əcəba!?

      Toplaşıb bir yerə ipsiz dəlilər;

      Kimi gürlər, kimi sızlar, inlər.

      Kimi bir yanda çamurlar yüzünü,

      Kimi dırnaqla didər qaş-gözünü.

      Biri küllər savururkən başına,

      Yalvarır digəri həp göz yaşına.

      Kimi bir daş, kimi zəncir alaraq

      Qəhr edər kəndini; gözlərdən iraq!..

      Fırlayıb minbərə bir şeyx o zaman

      “Əlverir söylədi fəryadü fəğan.

      Yetişir inlədiniz, ağladınız,

      Dul qadınlar kibi yas saqladınız.

      Gəlin artıq azacıq kəndinizə,

      Qanlı göz yaşları cənnətdə sizə

      Əbədi zevq, səadət verəcək,

      Olacaq həmdəminiz huri, mələk…”

      Dinliyorkən onu hər kəs… birdən

      Yeni bəhs açdı cəhənnəmlərdən.

      Qorqudan titrəşərək həp təkrar

      Mələşib ağladılar, ağladılar…

      Ən nihayət bitirib sözlərini,

      Açdı ətrafı süzən gözlərini.

      Şimdi artıq sıra gəlmiş paraya,

      Gümüş, altın birikib bir araya,

      Doldu bir ləhzədə şeyxin qucağı,

      Satılır altına cənnət bucağı.

      Qaldı Azər şu tuhaf “alverə” mat,

      Acılar duydu içindən, heyhat!..

      “Nə əcayib sürü, yahu, bunlar,

      Öndə rəhbərlik edər maymunlar.

      Cühəla elm, fəzilət satıyor,

      Xalqı əfsunlayaraq aldatıyor.

      Kəndi əxlaqı sönükkən həpsi

      Yeltənir verməyə əxlaq dərsi.

      Sadə minbərdə deyil, çoq yerdə

      Göz boyar həp şu qaranlıq pərdə.

      Hanki bir sərxoşu söylətdim, inan

      Bəhs edər, gördüm, o huşyarlıqdan.

      Nerdə beş kölgə görür ördəklər

      Başlayıb nitqə həmən saz köklər.

      Rəqsi təlim ediyor aqsaqlar,

      Əzəmət düşkünüdür alçaqlar.

      Zevqə biganə səfillər bol-bol

      Şerü sənətdə arar bir yeni yol.

      Sadədil, hissə uyan abdallar

      Həp siyasi kəsilib at nallar.

      Bir yığın kor qılavuzluq yaparaq

      Göstərir zülməti aydın, parlaq.

      Hər gülər yüzdə ölüm, qan görürəm,

      Pək yaqın dostları düşman görürəm.

      Yurdu sarmış qabalıq, yaltaqlıq,

      Yüksəliş varsa, səbəb alçaqlıq…”

      Süzdülər Azəri şaşqın-şaşqın…

      Azərin dərdi başından aşqın,

      Mütəəssir, düşünürkən, birdən

      Gördü vaiz eniyor minbərdən.

      Ona yaqlaşdı həmən pək sakin,

      Saçıyorkən əsəbi gözləri kin.

      Dedi: Şeyxim! Bir az da insaf et,

      Nə olur, bir qadar da düz yol get.

      Bizi qandırma; haq verib, haqq al,

      Sən deyilsin namuslu bir baqqal.

      Həp yalan sat da altın al, nə demək!?

      Göz yaşından doğarmı huri, mələk.

      Ən gözəl dindir iştə dini-həyat,

      Başqa yol yoq, ya fənn, ya mevhumat!..

      İstər uy dinə, istər uy fənnə,

      Çağırır xalqı kəndi cənnətinə.

      Biri nəqd iştə, nisyədir birisi,

      Çoq olur bəlli, nəqd müştərisi.

      Artıq əfsanə devri keçdi, yetər!

      Oqşamaz ruhu əski bilməcələr.

      Can çəkişdikcə köhnə zevqü şüar

      Yeni bir cilveyi-dəha parlar.

      O da yoq şübhə sarsılır bir gün,

      Başqa bir ictihad olur üstün.

      Əski dahilər “iştə haq” dedilər,

      Çırpınıb bir həqiqət izlədilər,

      O həqiqət bu gün xəyal oluyor,

      Dünkü şən bağcalar bu gün soluyor.

      Dəyişirkən, əvət bəşər qafası,

      Dəyişir Tanrıının da siması.

Ş e y x(çılğın)

      Sus yetər, ah, şərəfsiz, Allahsız!..

A z ə r

      Qızma, şeyxim, sizin yaratdığınız

      Tanrı ölmüş də, yoqdur ağlayanı.

Ş e y x(yanındakılara)

      Nə diyor, baq, halaldır iştə qanı.

      Bəlli, həp söylədiklərin həzyan,

      Bizi dünyada yoqmu bir yaşatan?..

A z ə r

      Yaşatan varsa iştə xilqətdə,

      Mədə… həp mədə… həzrəti-mədə…

(əlini şeyxin qarnına vuraraq istehzalı təbəssümlə)

      Baq, həqiqət də, bəlkə haq da budur,

      Səni hər kim doyursa Tanrın odur.

      Din için, firqə, ya siyasət için

      Nerdə bəslənsə bir ədavət, kin,

      Nerdə qan, ya ölüm, ələm görsən,

      Buna yalnız səbəb sənin mədən…

Ş e y x(heyrətlə)

      Saçma, həp saçma, anlamam səni bən,

      Nə demək məqsədin şu vəsvəsədən?

A z ə r

      Şeyxim, aldatma xalqı, dinlə bəni,

      Bütün əfsunlu sözlərin