İlon Mask - Tesla, SpaceX və möhtəşəm gələcəyin izi ilə. Eşli Vans

pul qoyduqları qəribə idi’’.

      Gün keçdikcə mühəndislərin sayı artır, hədəf daha aydın görünməyə başlayırdı. Şirkət bank fəaliyyəti üçün lisenziya aldı. Sonra investisiya fondunun hissə lisenziyasına sahib oldu və maliyyə konqlomeratı Barclays ilə ortaq oldu. Noyabr ayında kiçik proqramçılar qrupu FDIC (Depozitlərin sığortası üzrə Federal korporasiya – İ.N.) təminatlı, hesabları tam sığortalı olan dünyanın ilk internet bankını qurdular. Mask test üçün öz cibindən 100 min dollar pul verdi. Şükranlıq günü gecəsi X.com ilk xidmətləri göstərməyə başladı. Anderson o gecəni belə xatırlayır: “Gecə ikiyə qədər oradaydım. Sonra bayram yeməyi hazırlamaq üçün evə getdim. Bir neçə saat sonra İlon telefon edib digər mühəndislərin dincəlməsi üçün məni ofisə çağırdı. Özü isə iki sutka idi şirkətdən çıxmırdı, hər şeyin çalışdığına əmin olmaq istəyirdi’’.

      Maskın rəhbərliyi ilə X.com bir neçə əsas bank əməliyyatını sınaqdan keçirtdi. Müştərilər saytda qeydiyyatdan keçən kimi hesablarına 20 dollar yatırılır, cəlb etdikləri hər yeni müştəriyə görə isə 10 dollarlıq hədiyyə çeki verilirdi. Mask banklarda müştərilərdən çıxılan xidmət xərcləri və mənasız cərimələri ləğv elədi. X.com şəxsi ödəmələrin müasir köçürtmə sistemini qurdu. Artıq pul göndərəcəyin adamın e-mail ünvanını bilmək kifayətdi ki, ona pul köçürəsən. “Astagəl’’ bank sistemi çevik bank əməliyyatları ilə çöhrəsini dəyişirdi. Maskın gətirdiyi yeniliklər inqilabi xarakter daşıyırdı və ilk iki ayda 200 mindən çox adam X.com-un müştərisi oldu.

      Çox keçmədən X.com-un güclü bir rəqibi çıxdı. Maks Levçin və Peter Thiel adlı iki ağıllı gənc Confinity adlandırdıqları ödəmə sistemi üzərində çalışırdı. Çalışdıqları kiçik yer Maskın ofısində idi, oranı X.com-dan icarəyə götürmüşdülər. Gördükləri iş isə Palm Pilot (geniş funksional imkanları olan portativ hesablama aparatı – İ.N.) sahibi olanların köçürmələrini infraqırmızı portlar üzərindən həyata keçirmək idi. X.com və Confinity şirkətlərinin yerləşdikləri Universitet prospektindəki bina internetdə maliyyə inqilabının mərkəzinə çevrildi. Ankerbrandt o gəncləri belə xatırlayır: “O iki gənc hər şeyi unudub çalışırdı. İçəridə çox pis bir qoxu vardı. İndiyədək burnumdadır: pizza artıqları, kirli bədən və tər qoxusu’’.

      X.com və Confinity arasında yaranmış qəribə dostluq anidən bitdi. Confinity eyni prospektdə yerləşən başqa bir ofisə köçdü və PayPal adı verdikləri internet vasitəsilə öz ödəmə sistemi üzərində çalışmağa başladı. Daha çox müştəri toplamaq üçün iki şirkət arasında şiddətli savaş başladı. Qələbə daha çox müştəri toplayanın olacaqdı. On milyonlarla dollar reklam kampaniyalarına, başqa milyonlar isə maliyyə fırıldaqları üçün yeni sahə tapmış hakerlərlə mübarizəyə xərcləndi. Sonralar Yelp-in (Xidmət sektorunu qiymətləndirmə sistemi – İ.N.) CEO-su olacaq X.com mühəndisi Jeremy Stoppelman belə deyir: “Bu, stripriz klubunda qızların üstünə pul səpələməyin internet versiyasına bənzəyirdi. Pullar görünməmiş bir sürətlə qurtarırdı’’.

      İnternet ödəmələrində liderlik uğrunda yarış Maska çevikliyini və iş əxlaqına verdiyi önəmi nümayiş etdirməyə imkan yaratdı. Mask PayPal-ın eBay kimi internet-hərraclarda əldə etdiyi üstünlüyə qarşı sürəkli yeni planlar qururdu. O, X.com çalışanlarını rəqiblərlə həlledici döyüşə hazırlayırdı. Ankenbrandt belə xatırlayır o anları: “Xoş sözlər deməyə ehtiyac yox idi. Biz sutkada 20, Mask isə 23 saat çalışırdı’’.

      Mart 2000 tarixində X.com və Confinity, nəhayət, düşmənçiliyə son verib güclərini birləşdirdilər. Confinity-nin PayPal kimi “bərkgedən’’ bir məhsulu vardı, amma yeni müştərilərinə gündə 100 min dollar pul ödəyir, inkişaf etmək üçünsə maliyyə ehtiyatları yoxdu. X.com-un isə əksinə, böyük pul ehtiyatları və bank kimi mürəkkəb bir quruluşu vardı. Mask birləşmə şərtlərinin şəkilləndirilməsində təşəbbüsü öz üzərinə götürdü və nəticədə birləşmiş şirkətin ən böyük səhmdarı oldu. Şirkət X.com adını saxladı. Anlaşmadan az bir zaman sonra Deutsche Bank və Goldman Sachs kimi iki böyük quruluş X.com-a 100 milyon dollar verərək sponsor oldular. Artıq müştərilərinin sayı bir milyonu keçmişdi[13].

      İki şirkət öz korporativ ənənələrini də birləşdirmək istədilər, ancaq buna nail ola bilmədilər. X.com çalışanları kompüterlərinin monitorlarını kabellərlə təkərli stullara bağlayıb birlikdə çalışmaq üçün küçəylə Confinity-nin ofisinə qədər sürürdülər. Lakin onlar vahid bir komanda olmadılar. Mask X.com brendini müdafiə edir, çox adam isə PayPal deyirdi. Əsas mübahisə şirkətin texnoloji infrastrukturu ətrafında baş verirdi. Levçin və onun Confinity komandası Linux kimi inkişaf etməkdə olan kodlu proqramlar tərəfdarı idilər. Mask isə daha effektiv saydığı Microsoft proqram təminatını müdafiə edirdi. Kənardan baxanlar üçün bu fikir ayrılığı çox da önəmli kimi görünməyə bilər, amma Microsoft-u “Şeytan imperiyası’’, Linux-u isə modern proqram təminatı sayan proqramçılar üçün bu mübahisə dinlərarası müharibəyə bənzər bir qarşıdurma idi. Birləşmədən iki ay sonra Thiel istefa verdi, Levçin isə texnoloji ikitirəlik səbəbi ilə işdən ayrılacaq deyə təhdid etməyə başladı. Mask belə bir parçalanmış şirkəti idarə etməli idi.

      X.com-un texniki məsələlərlə bağlı qarşılaşdığı problemlər dərinləşir, hesablama sistemləri müştəri bazasının böyüməsi ilə ayaqlaşa bilmirdi. Həftədə bir dəfə şirkətin veb-saytı çökürdü. Mühəndislərə yeni sistem yaratmaq əmri verildi. Bu isə əsas texniki kadrları işdən ayırır, X.com haker hücumları üçün asan hədəfə çevrilirdi. Stoppelman vəziyyət haqda “Qazandığımız pulu sürətlə itirirdik’’ deyirdi.

      X.com populyarlaşdıqca işlər çoxalır, bu isə problemlərin artmasına gətirib çıxarırdı. Fırıldaqçılıq halları artmağa başladı. Bank və kredit təşkilatlarının hesabına gedən rüsumlar artırdı. Yeni yaranan startaplarla rəqabət çətinləşirdi. İtkiləri kompensasiya etmək və pullardan daha səmərəli istifadə üçün X.com-un onlara uyğun bir biznes-modelə ehtiyacı vardı. Şirkətin maliyyə müdiri, sonralar isə Sequoia-nın məşhur sərmayədarı olacaq Ralf Bota Maskın X.com-un həqiqi problemini gizlətdiyini düşünürdü. Şirkət daxilində Maskın kritik anlarda doğru qərar verdiyinə inananların sayı azalırdı.

      Bunun sonu çevrilişlə nəticələndi. Bu çevriliş Silikon Vadisinin şanlı tarixindəki ən iyrənc çevriliş idi. X.com-un işçilərindən ibarət kiçik qrup bir axşam Palo-Altodakı Fanny&Alexander barında yığışaraq Maskın işdən uzaqlaşdırılması planını müzakirə etdi[14]. Belə qərara gəldilər ki, Peter Thielin CEO olaraq geri gətirilməsini İdarə Heyətindən tələb etsinlər. Levçin və tərəfdarları çevrilişi Maskın arxasında, gizlicə həyata keçirməyə hazırlaşırdılar.

      Mask və Castin 2000-ci ilin yanvarında evləndilər, ancaq bal ayına gedə bilmədilər. Doqquz ay sonra – sentyabrda onlar iş ilə tətili birləşdirib Sidneyə uçmağa qərar verdilər. Onlar səyahətə həm yeni investisiyalar cəlb etmək, həm də bal ayı tətili üçün çıxırdılar. Ən son da Sidney Olimpiadasına baxıb geri dönməyi planlaşdırdılar. Axşam saatlarında təyyarəyə mindikləri əsnada X.com-un digər rəhbərliyi şirkətin İdarə Heyətinə Maska inamsızlıq

13

Şirkətin investorları Maskı CEO vəzifəsindən çıxartdılar. Onlar şirkəti birjaya açacaq daha təcrübəli bir rəhbər istəyirdilər. 1999-un dekabr ayında Intuit şirkətinin keçmiş baş direktoru Bill Harris X.com-a CEO təyin edildi. Birləşmədən sonra çalışanların çoxu Harrisdən üz döndərdilər, o da istefa verməyə məcbur oldu. Mask yenidən CEO vəzifəsinə geri döndü.

14

Söhbət edə bildiyim PayPal işçilərinin dediyinə görə, Maskın istefaya göndərilmə kampaniyasına Confinity-dən David Saks başçılıq edirdi. Buna baxmayaraq Mask və Saks gələcəkdə də münasibətlərini saxladılar, bərabər film çəkib ortaq işlər gördülər.