Uşaqlıq. Yeniyetməlik.... Лев Толстой

göz yaşları hələ qurumamışdı, amma fikirlərim, bəlkə də, əbədi ayrıldığım anamdan çox-çox uzaqda idi. Mən Lyuboçka ilə Katenkanın bizimlə vidalaşarkən necə ağladıqlarını xatırladım. Onlara yazığım gəlirdi. Natalya Savişnaya da yazığım gəlirdi, Fokaya da. Hətta kinli Mimiyə də. Hər şeyə heyifsilənirdim. Bəs zavallı anam? Gözlərim yenə də yaşla doldu, lakin bu, çox çəkmədi.

      Uşaqlıq

      Bir daha geri qayıtmayacaq xoşbəxt uşaqlıq çağları! Uşaqlıq xatirələrini necə sevməyəsən, necə əzizləməyəsən? Bu xatirələr mənim ruhuma təravət verir. Bəzən doyunca qaçıb yorulduqdan sonra öz hündür kreslonda stol arxasında çay içməyə əyləşirsən; artıq gecdir, gözlərin yumulur, lakin yerindən tərpənmədən oturub ətrafdakı səsləri dinləyirsən. Necə də dinləməyəsən? Anam kiminləsə danışır və onun səsi nə qədər şirin, nə qədər mehribandır. Təkcə bu səs qəlbimə nələr söyləyir!

      Ayağa qalxıb ayaqlarını yığaraq kresloda rahatca uzanırsan.

      Anam deyir:

      – Nikolenka, sən yenə yuxulayacaqsan. Yaxşısı budur, yuxarı qalx.

      – Yatmaq istəmirəm, anacan, – deyə ona cavab verirsən. Amma uşaqlara məxsus şirin yuxu göz qapaqlarını örtür. Bir dəqiqədən sonra isə yuxuya gedib ta səni oyadana qədər yatırsan. Bəzən yuxulu-yuxulu hiss edirsən ki, kiminsə zərif əli sənə toxunur; bu əli bircə təmasda tanıyırsan və onu yuxulu-yuxulu tutub bərk-bərk dodaqlarına sıxaraq öpürsən.

      – Qalx, mələyim mənim.

      Yarıqaranlıq otaqda səssizlikdir; anam lap yanımda oturub, əli üzümdə gəzir, mən onun ətrini duyur, səsini eşidirəm. Bütün bunlar məni qalxmağa, qollarımı onun boynuna dolamağa, başımı sinəsinə sıxmağa və nəfəsim tutula-tutula:

      – Ah, sevimli anam, mən səni nə qədər çox istəyirəm! – deməyə məcbur edir.

      Anam kədərli bir təbəssümlə başımı əllərinin arasına alır, alnımdan öpərək dizlərinin üstünə qoyur.

      – Məni çoxmu istəyirsən? – azacıq susandan sonra soruşur. – Məni həmişə sev, heç bir zaman yadından çıxarma. Əgər anan ölsə, onu yadından çıxarmayacaqsan ki, Nikolenka?

      O məni daha da nəvazişlə öpür.

      – Bəsdir, ana, yalvarıram, belə danışma! – qışqırıb anamın dizlərindən öpürəm və göz yaşlarım sel kimi axır.

      Bundan sonra yuxarı qalxıb ikonaların7 qabağında dayanaraq «Pərvərdigara, atama, anama kömək ol» deyəndə gözəl bir hiss duyursan.

      Sonra yorğana bürünürsən, ürəyində bir yüngüllük hiss edirsən, qəlbin işıq və sevinclə dolur, arzular bir-birini qovur. Bəzən bədbəxt hesab etdiyin yeganə insanı – Karl İvanıçı və onun aqibətini xatırlayırsan, ona o qədər acıyırsan ki, gözlərindən yaş axır və düşünürsən: «Allah onu xoşbəxt etsin, Allah mənə imkan versin ki, ona kömək edim. Mən hər şeyi ona qurban verməyə hazıram». Bundan sonra çox sevdiyin çini oyuncağı – dovşan və ya iti pərqu yastığın bir küncünə soxursan. Bir də dua edirsən ki, Allah hamını xoşbəxt eləsin, hamı həyatından razı qalsın, gəzmək üçün sabah hava yaxşı olsun. O biri böyrü üstə çevrilirsən, fikirlərin və arzuların bir-birinə qarışır, üzündəki göz yaşları hələ qurumadan isə sakit, rahat bir yuxuya gedirsən.

      Uşaq vaxtı səndə olan o gümrahlıq, o qayğısızlıq, sevmək ehtiyacı və öz gücünə inam haçansa geri qayıdarmı? Bəs o ən gözəl hədiyyə – riqqətdən doğan pak göz yaşları hanı?

      Doğrudanmı, həyat mənim qəlbimdə elə ağır izlər buraxıb ki, bu göz yaşları və sevinclər məni əbədi olaraq tərk edib? Doğrudanmı, o illərdən yalnız xatirələr qalıb?

      Şeir

      Moskvaya köçdüyümüzdən, demək olar, bir ay sonra nənəmin evinin yuxarı mərtəbəsində böyük stolun arxasında əyləşib yazırdım. Mənim qarşımda rəsm müəllimi əyləşmişdi və çalmalı bir türkün qara karandaşla çəkilmiş başına axırıncı düzəlişləri eləyirdi. Türk başı şəkli Volodyanın qara karandaşla çəkdiyi ilk əsəri idi və bu gün – nənəmin ad günündə ona hədiyyə veriləcəkdi.

      Nənəmizin ad gününə hədiyyə hazırlamalı olduğumuzu biləndə bu münasibətlə şeir yazmaq fikrinə düşdüm və dərhal iki misra şeir yazıb qalan misraları da tezliklə yazacağıma ümid etdim.

      Gözlədiyimin əksinə olaraq nə qədər çalışsam da, o iki misradan başqa heç nə yaza bilmədim. Bizim kitablardakı şeirləri oxumağa başladım, amma bunun da köməyi olmadı. Əksinə, onlar məni istedadsız olduğuma daha çox inandırdı. Karl İvanıçın sevdiyi şeirləri köçürdüyünü bilirdim, odur ki xəlvətcə onun kağızlarını qurdalamağa başladım və deyəsən, özünün yazdığı rusca bir şeir tapdım. Şeirin həssaslığı xoşuma gəldi; onu əzbərlədim və özüm üçün bir nümunə kimi götürməyi qərara aldım. İşlər yaxşı gedirdi. Artıq on iki misradan ibarət şeir hazır idi. Şeirimdə nənəmi təbrik edir, ona uzun ömür, cansağlığı diləyir və belə bitirirdim:

      Çalışırıq ona təsəlli verək

      Sevimlidir bizə doğma anatək.

      Gərək ki, o qədər də pis deyildi, lakin son misra qulağıma çox qəribə gəldi və özümü təhqir olunmuş hesab etdim. «Mən nə üçün «doğma anatək» yazmışam? Axı anam burada yoxdur və onu yada salmaq lazım deyildi. Düzdür, nənəmi çox istəyirəm, ona hörmətim var, lakin o, anam deyil. Bunu nə üçün yazmışam, niyə yalan danışmışam? Nə olsun ki, şeirdir, hər halda, lazım deyildi».

      Həmin gün təzə paltarlarımızı geyinib Karl İvanıçın yanına gəldik. O da bizi nənəmizin yanına apardı. Karl İvanıçın əlində özünün düzəltdiyi bir qutu, Volodyanın əlində şəkil, mənim əlimdə şeir vardı.

      Nənəm artıq zalda idi, atam da yanında oturmuşdu. Əvvəlcə Karl İvanıç təntənəli sözlərlə təbrik nitqi söyləyib qutunu nənəmə təqdim etdi. Sonra Volodya öz hədiyyəsini verdi və hamının xoşagələn təriflərini qazandı. Mənim də növbəm çatdı. Utandığımdan qulaqlarım od tutub yanır, bədənim tərləyir, yerimdən tərpənmədən bir ayağımı götürüb o birisini qoyurdum.

      – Nikolenka, göstər görək nə gətirmisən – qutu, ya şəkil? – atam dedi.

      Bürmələyib əzdiyim kağızı əlim titrəyə-titrəyə atama verdim. Lakin səsim mənə tabe olmadığından nənəmin qarşısında dinməzcə dayandım. Gözlədikləri şəkil əvəzinə heç bir şeyə yaramayan şeirimi və «doğma anatək» sözlərini hamının qabağında oxuyacaqları fikri mənə rahatlıq vermirdi. Amma gözlədiyimin əksinə olaraq atam şeiri oxuyub qurtaranda nənəm «Çox gözəldir» deyib alnımdan öpdü.

      Bu vaxt:

      – Knyaginya8 Varvara İlinişna Kornakova sizinlə görüşmək istəyir! – daim nənəmin karetinin arxasınca gedən iki yekəpər lakeydən

7

İkona – xristian dininə məxsus müqəddəslərin təsvir edildiyi boyakarlıq əsəri

8

Knyaginya – knyaz arvadı