Makedoniyalı İsgəndər. Питер Грин

aralarındakı məsələni çözməyə girişdi. Həmin dövrdə qərb sərhədində dözülməz vəziyyət yaranmışdı. Linkestidalılar yenə mərkəzi hakimiyyətin nəzarətindən çıxmışdılar və Perdikka günlərin bir günü illiriyalıların köməyilə taxtdan salınacağından qorxurdu. O, Filipi kiçik yaşlı oğlu Amintanın qəyyumu təyin edib, böyük qoşun yığaraq qərb sərhədlərinə getdi. Ancaq bir neçə gün sonra çapar xəbər gətirdi ki, Perdikka məğlubiyyətə uğrayıb və 4 min nəfər makedoniyalı döyüşçü ilə birlikdə həlak olub.

      Bundan sonra Filip onun hakimiyyətə gəlişini istəməyənlərin müqavimətini qıraraq taxta çıxdı. O, M.ö. 359–358-ci illərin qışını gücləndirilmiş hərbi təlimlərə həsr elədi. Yazın əvvəlində Peon5 hökmdarının ölüm xəbəri gəldi. Ordu ilə şimal aşırımlarından keçən Filip peonları darmadağın edərək, onlara Makedoniya hökmranlığını qəbul etdirdi. «Hücum – ən yaxşı müdafiədir» – belə fikirləşən Filip başa düşürdü ki, yalnız bu yolla illiriyalıların təhlükəsindən birdəfəlik qurtara bilər. Odur ki, 600 atlı və təxminən 10 min nəfərlik piyada qoşunla birlikdə hərbi səfərə çıxdı. İlliriya hökmdarı Bardil qorxuya düşdü və sülh təklif etdi, di gəl, onun indiyədək ələ keçirdiyi torpaqları qaytarmaq niyyəti yoxdu. Belədə, sülh danışıqları nəticəsiz qaldı. İki ordu Ohri gölü ətrafındakı düzənlikdə qarşılaşdı. Filip Epaminonddan aldığı taktiki dərsləri ilk dəfə burada sınaqdan keçirdi. İki ordu arasında say baxımından elə bir fərq yox idi, odur ki, qalibi kimin daha mütəşəkkil və daha güclü nizam-intizama malik olması müəyyənləşdirəcəkdi. Elə belə də oldu. Uzun sürən şiddətli döyüş başladı. Nəhayət, Filipin Fevdə mənimsədiyi hərbi biliklər öz sözünü dedi: düşmənin müqaviməti qırıldı. Makedoniyalılar Perdikkanın qisasını artıqlamasıyla aldılar. Eyni taktika İsgəndərə də Qranik, İss və Qavqamel döyüşlərində qalib gəlməyə kömək edəcəkdi.

      Artıq Filip qalib tərəf kimi öz şərtlərini diktə edə bilərdi. Nəticədə Bardil könülsüz də olsa, işğal etdiyi Makedoniya torpaqlarını geri qaytardı. Bu qələbədən sonra Filipin nüfuzu görünməmiş dərəcədə artdı. Bundan başqa, o, Bardilin qızı ilə evləndi. Filip bu qohumluq sayəsində özünü gələcəkdə illiriyalılardan və digər xarici təhlükələrdən sığortalaya biləcəyini düşünürdü.

      Ümumiyyətlə, Filipin qısa sürən həyatında beş arvadı olmuşdu. Onlardan ilki məhz İlliriya şahzadəsi Odata idi.

      Odata M.ö. 357-ci ildə, belə güman edilir ki, doğuş vaxtı öldü və Filipə varis yox, qızı Kinananı qoyub getdi. Bununla həm də hökmdarın gələcəklə bağlı hesablaması yarımçıq qaldı…

      Odatanın ölümündən sonra Filip Elimiot şahzadəsi Fila ilə evləndi, ancaq o da az sonra vəfat etdi və elə həmin ilin sonunda Filip özünə yenə arvad axtarmalı oldu. Onun üçüncü arvadı Epir şahzadəsi idi. Belə ki, Epir hökmdarı Arribin iki qardaşı qızı var idi. Böyüyünü özü almışdı, kiçiyi Olimpiada isə hələ ərə getməmişdi. Arrib onun Filiplə izdivacına tez razı oldu. M.ö. 357-ci ildə Filip Epir şahzadəsi ilə evləndi. Tezliklə aydın oldu ki, on səkkiz yaşlı Olimpiadanın çətin, mürəkkəb xarakteri var. Tarixi mənbələrdə onun gözəlliyi ilə yanaşı, tərs, qısqanc, təkəbbürlü, dəlisov olduğu da göstərilir. Bütün bunlara siyasi ambisiyanı da əlavə etmək olar. O, əsilzadələrlə hesablaşmadan tam hüquqlu hökmdar arvadı olmaq istəyirdi və bu da sonralar Filipi çətin vəziyyətdə qoyacaqdı. Halbuki o, bu evliliyin ilk vaxtlarında sadəcə bir şey arzulayırdı: Olimpiadanın ona varis dünyaya gətirməsini!

      İstila

      Filip indiyə qədər strateq və diplomat kimi hər hansı səhvə yol verməmişdi, ancaq ekspansiya6 planları qurarkən daimi gəlir mənbəyinin vacibliyini nəzərə almamışdı. Filip də oğlu kimi təbiətən iqtisadçı deyildi. Hər ikisi üçün sərvət əldə etməyin iki yolu vardı: ya onu torpaqdan çıxarmalıydılar, ya da özlərindən zəifləri soymalıydılar. M.ö. 356-cı ildə Filip qızıl mədənləri ilə zəngin olan Krenidi şəhərini ələ keçirdi və ona öz adını verdi. Çıxarılan qızılın sayəsində tezliklə Makedoniya xəzinəsi aşıb-daşdı. Filip ləngimədən öz adına qızıl pul kəsdirməyə başladı. Qazanılan vəsaitin çoxu peşəkar orduya xərclənirdi.

      Bir sözlə, Filipin hakimiyyətdə olduğu müddətdə Makedoniya geridə qalmış bir ölkədən Elladanın ən güclü dövlətlərindən birinə çevrildi. Artıq onun sərhədlərini təhdid edən təhlükələr aradan qaldırılmışdı. Üstəlik, Filipin varisi doğulmuşdu. Təlim görmüş yeni ordu yaradılmış, bundan başqa, nəhayət ki, vassallar Argeadların başçılığını qəbul etmişdilər.

      Filip ümid edirdi ki, Olimpiya oyunlarında qazanılan qələbə Makedoniyanın ellinlər və ən əvvəl də afinalılar arasında nüfuz qazanmasına xidmət edəcək. Bu yerdə bir məqamı qeyd edək: Filipin afinalılara münasibəti həmişə ziddiyyətli xarakter daşıyıb. Onların istehzalı demaqoqluğuna, ritorik çərənçiliyinə, intriqalarına nifrət bəsləyir, demokratiyanı isə, ümumiyyətlə, gülünc hesab eləyirdi. «Afinalılar, – Filip bir dəfə demişdi, – ildə meydana on sərkərdə çıxarırlar. Mən isə vur-tut bir sərkərdəni – Parmenionu kəşf etmişəm». Bununla belə, Filip afinalıları həmişə yüksək qiymətləndirib. Onların bəlağətli çıxışlarının çox vaxt səmimi vətənpərvərlik hisslərindən irəli gəldiyini, demokratiya şəraitində belə bəzən cəld və qətiyyətlə hərəkət edə bildiklərini qəbul edirdi. Filipin güclü Afina donanmasından qorxmağa haqqı var idi: Makedoniya heç vaxt dəniz dövləti olmamışdı. Bir sözlə, Afinaya qarşı dərin nifrətinə baxmayaraq, onların, az qala, əfsanəvi keçmişinə istər-istəməz hörmətlə yanaşırdı.

      Nəhayət, elə bir zaman gəlib çatdı ki, Filip ona şöhrət gətirəcək istilalara hazır olduğunu hiss etdi. Ancaq vaxtından əvvəl həlak olması bu arzuların həyata keçməsinə imkan vermədi.

      Varisin doğulması münasibəti ilə Filip arvadına təbrik yollayıb, zəfərlə paytaxta qayıtdı. Perdikkanın oğlu Amintanı taxt-tacdan əl çəkməsi üçün yola gətirmək elə də çətin olmadı. Ordu öz imtiyazından istifadə edib, xalqın alqış sədaları altında Filipi hökmdar elan etdi. Onun qəyyumluğu başa çatdı və yeni dövr başladı.

      II FƏSİL

      «Midas bağları»

      Tarixi mənbələrdə İsgəndərin uşaqlığı ilə bağlı çox az məlumat var. Bu məlumatlara əsasən o, qeyri-adi bir uşaq, necə deyərlər, «yaşından böyük oğlan» olub. Danışırlar ki, İsgəndər yeddi yaşında, Filipin evdə olmadığı vaxt İran elçilərini qəbul edib. İran elçiləri Filipin sarayında sığınacaq tapan üç qiyamçının hökmdarları tərəfindən əfv edildikləri və geri çağırıldıqları xəbərini gətirmişdilər. Bu qiyamçılar misirli Menapiya, satrap Artabaz və yunan muzdlu qoşun başçısı Memnon idi. Qarşılıqlı xoş sözlərdən sonra İsgəndər əsl əks-kəşfiyyatçı kimi elçiləri sorğu-suala tutmağa başlayır. Onu İran ordusunun sayı və döyüş ruhu, Suz şəhərinə qədər olan məsafə, ora aparan yolların keyfiyyəti maraqlandırırdı. Qədim Roma dövründə yaşamış məşhur tarixçi və filosof Plutarxın sözlərinə görə, İsgəndərlə söhbət elçilərdə böyük təəssürat yaratmışdı.

5

Peon – antik coğrafiyada peon tayfasının yaşadığı ərazi; dəqiq sərhədləri məlum deyil, amma tarixi mənbələrdə bu tayfanın Mekedoniyanın şimalında məskunlaşdığı qeyd olunur.

6

Ekspansiya – hər hansı bir dövlətin, xalqın, mədəniyyətin təsir dairəsinin yayılması, genişlənməsi prosesi