Üçatılan. Ильяс Эфендиев

Nurunun xəbəri yox idi. Elə başa düşürdü ki, Ərşadı bu cür hərəkətə məcbur eləyən əqrəbalıq təəssübüdür).

      Ərşad ona nifrətlə, qəzəblə baxdı. Sonra dönüb sürətlə uzaqlaşaraq çəkillərin arasından çomağını tapdı, öz damlarına belə dönmədən birbaşa Haramıya yol aldı və düz öz komalarına qədər nəfəsini dərmədən getdi. Əli qoyunları örüşə apardığı üçün komada deyildi. Ərşad bərk acdığına baxmayaraq hirsindən, xəcalətindən heç nə yeməyib üzüqoylu köhnə keçə parçasının üstünə yıxılıb axşam qoyun ağıla qayıdana qədər yatdı.

***

      Kürdobada zil qaranlıq idi. Amma Hacı Tanrıverdinin damı nəhəng sütunların birindən asılmış lampa ilə işıqlanmışdı. Hacı oğlu Nurunun gəlməyi münasibətilə gələcək qudası Eyvaz əmini qonaq çağırmışdı. Təzə keçələrin üstünə ipək üzlü döşəkçələr salınmış, yanlarına da zər qotazlı mütəkkələr qoyulmuşdu. Eyvaz əmi ilə Hacı döşəkçələrin üstündə oturub söhbət eləyirdilər. Bütün mal-qaranın, var-yoxun bir yerə qoyulacağı barədə camaat arasında yayılmış xəbərdən danışırdılar12. Bu xəbəri eşidən Hacı çox qayğılı görünürdü. Ancaq Eyvaz əminin kefi kök idi. Ağ samovar dızıldayır, qanovuz rəngli çay da qabağında buğlanırdı. Ocağın üstündə də iri plov qazanı dəm alırdı…

      Nuru isə el adətincə, həya gözləyərək atası ilə gələcək qayınatasının söhbətinə qarışmır, damın yarıqaranlıq tərəfində oturub nişanlısı barədə düşünürdü. O, Ərşadla olan hadisəni nə Sərvinaza demişdi, nə də öz ailəsindən bir adama. Çünki ağıllı oğlan idi, bilirdi ki, atasıgil bu hadisəni öyrənsə, tayfalar arasına ədavət düşə bilər. Nə bu tərəfin, nə də o tərəfin cavanları dinc oturmaz. Ərşad bütün ömrünü qoyun dalında dağda-dərədə keçirmiş savadsız oğlandır, bəs Nuruya nə düşüb? Bakı kimi şəhərdə oxuyur. İki ildən sonra mühəndis olacaq. Elə isə, Ərşada niyə baş qoşsun?

      Nurunun Sərvinazdan çox xoşu gəlirdi. Gözəl qızdı. On yeddi-on səkkiz yaşına çatanda daha da gözəlləşəcək. Doğrudur, ata-anası istəyir ki, bu yay yaylaqda toyları olsun. Amma yox, qız on səkkizə çatmamış toy eləmək olmaz. Nuru savadlı oğlandı, qayda-qanunları bilirdi. Düzdür, Sərvinaz beşinci sinfədək oxuyub. Eybi yoxdur, sonra, bəlkə, Nuru özü onu oxutdurdu.

      Bayırda itlər bir ağız hürüb susdular. Sonra bacadan atılan güllə ağ samovarın başındakı iri, güllü çaydana dəyib bomba kimi partladı. İkinci güllə damın nəhəng qara dirəyindən asılan çırağa dəyib damı zülmət qaranlıq elədi. Damın üstündən tappıltı ilə kiminsə düşüb qaçdığı eşidildi.

      Oba itləri bu dəfə ağız-ağıza verib dayanmadan hürüşməyə başlamışdı.

      Əvvəl Hacı, ardınca da Eyvaz əmi, Hacının oğlanları cəld bayıra çıxdılar. Qaranlıq obanın harasındasa şura sədrinin səsi eşidildi:

      – Ayə, o nə güllədir hey?!

      Lakin heç kəs cavab vermədi. Çavıstanlardan gələn işıqlar da söndürülmüşdü.

      Hacı qaranlıqda Eyvaz əmiyə dedi:

      – Belə çıxır ki, güllə atanı itlər tanıyırmış. Yoxsa necə ola bilər ki, onlar qapıda ola-ola yad adam gəlib damın üstünə çıxsın?! Üstəlik, bunu eləyən düşmən köpəkoğludursa, niyə adama atmır?!

      Eyvaz əmi də əlavə elədi:

      – Hacının başı üçün mən də bu işlərə quruyub qalmışam.

      Yenidən içəri keçdilər. Təzə çıraq yandırıldı.

      Hacı ortancıl oğlu Fərhadı yanına çağırıb yavaş səslə dedi:

      – Yeri tüfəngi götür, sərvaxt ol. İşdir, adam görsən, vurma, başının üstündən at, özünü çalış tanıyasan.

      Sonra gələcək qudalar heç nə olmamış kimi oturub çay içdilər, plov yedilər. Bir az qabaq baş vermiş hadisə barədə bir kəlmə danışmadılar.

      Sonra Hacı dedi:

      – Eyvaz, yat qal burada.

      Eyvaz əmi dedi:

      – Yox, Hacı, getməliyəm, gecəniz xeyrə qalsın.

      Hacı dedi:

      – Qoy onda uşaqlar aparıb ötürsünlər.

      – Lazım deyil, ay Hacı, görürsən, düşmən onsuz da güllə atmağa məqam tapır.

      Tanrıya bəndəlik eləməyən Ərşad

      Ancaq Eyvaz əmi burada düşmən sözünü nahaq işlətdiyini düşünüb peşman oldu. Artıq ona tamam yəqin idi ki, bu işləri törədən elə Ərşaddır. O Ərşad ki qızmış buğa kimi ipə-sapa yatmaq bilmir. İndi belə eləyir, sonra lap adam da vura bilər. Elə Eyvaz əminin özünə də güllə atar. Əgər Hacı Tanrıverdinin tayfası bilsə ki, bu işləri eləyən Ərşaddır, axırı yaxşı olmayacaq. Hacı özü hələm-hələm yerindən oynayan adam olmasa da, onun tayfasındakı cahıl-cuhulun13 qabağında durmaq çətin işdir. Deyəcəklər ki, sən bizim ağsaqqalımıza sataşırsan, gəlib çırağına güllə atırsan. İndi eyni oyunu biz də sənin ağsaqqalının başına açarıq…

      Yaxşı, bəs indi neyləyəsən, hökumətə xəbər verib bu Ərşadı tutdurasan? Necə tutdurasan? Tavadın ruhu nə deyər? Tutdurmayasan, neyləyəsən? Tanrıya bəndəlik eləmir axı bu Ərşad!

      Səhər Eyvaz əmi bacısı qızı Narıngülü də, ondan otuz yaş böyük ərini də çağırtdırıb, oturtdu qabağında. Dedi:

      – Neçə dəfə sizə dedim ki, o qanmazın başına ağıl qoyun. O nə biabırçılıq idi gecə törədirdi?

      Narıngülün əri Hacı Tanrıverdinin əmisi nəvəsi idi. Ancaq Eyvaz əmi bilirdi ki, kişi ağıllı adamdı, Hacıya xəbər verməz. Odur ki sirrini ondan gizlətmirdi.

      – Fikri nədi? İstəyir bizi Hacı Tanrıverdinin tayfası ilə qanlı eləsin? Narıngül, qardaşın qanıb-qandırmır, sən də başa düşmürsən? Fikirləşmirsən ki, sabah bizimlə Hacı Tanrıverdigilin arasında qan düşmənçiliyi düşsə, sənin özünün günün necə olar?

      Narıngülün yaşlı əri cavan arvadını çox istədiyindən cavab verdi ki:

      – Əşi, bu neyləsin? Ərşadın öhdəsindən heç sən özün gələ bilmirsən.

      Eyvaz əmini od götürdü:

      – Mən öhdəsindən yaxşı gələrəm, ancaq dost-düşmən var. Nə qədər də olsa, mənim bacım oğludur. Yuxarı tüpürürsən – bığ, aşağı tüpürürsən – saqqal.

12

Kollektivləşmə (bolşeviklərin fərdi kəndli təsərrüfatlarını kollektiv təsərrüfatlarda (kolxozlarda) birləşdirməsi prosesi) nəzərdə tutulur. Bu proses 1928–1937-ci illərdə baş versə də, onun əsas mərhələsi 1930–1933-cü illəri əhatə edir. Zorakı vasitələrlə, məcburi qaydada həyata keçirilən kollektivləşmə kənd əhalisinə qarşı kütləvi repressiyalarla müşayiət olunmuşdur (red.).

13

Cahıl-cuhul – cahıllar, cavanlar, cavan oğlanlar (red.)