Архитектуравий лойиҳалашнинг ижтимоий асослари. Ибадулла Самандарович Байджанов

ва уларнинг баҳосини қатъий ажратиш керак.

      Вебернинг фикрича, фан субъектив баҳолардан ҳоли бўлиши керак. Бу шуни англатадики, олимнинг тажрибалари дунёсини ўрганиш ўрнига, у ишлаётган тушунчаларнинг шаклланиш мантиғини ўрганиш керак. Иккинчи ҳолда, гап билувчининг қадриятлари билан ҳар қандай билимнинг боғлиқлигини тахлил қилишнинг назарий муаммоси, яъни фан ва маданий контекснинг ўзаро боғлиқлиги муаммоси ҳақида бормоқда. Қадриятлар цивилизация тараққиёти, ўз даврининг муносабати ва натижада маълум бир тарихий даврдаги жамият маданияти билан белгиланади. Вебер концепциясига кўра, қадриятлар идеал тоифадаги тоифаларга бўлинади ва одамлар ёки ҳодисаларни реал тушунтириш воситаси сифатида ишлатила бошлайди.

      Идеал тур остида, у ҳозирги пайтда инсон манфаатларига энг объектив жавоб берадиган идеал моделни англатади. Идеал тип маълум бир ҳодисанинг «маданий маъносини» тузатади, тарихий материалларнинг хилма-хиллигини олдиндан белгиланган схемага асосланмаган ҳолда ташкил қилади, яъни у «давр қизиқиши”ни назарий қурилиш орқали ифодалайди. Бундай қурилиш назарий тасаввурнинг маҳсули-утопия каби шаклланади: воқеликнинг баъзи хусусиятларини «тўлиқ ифода этишгача», «рухий ажратиш ва мустаҳкамлаш» ёрдамида (бир ёки бир томонлама мустаҳкамлаш ёрдамида) бир нечта нуқтаи назарлар, бу нуқтаи назар ёрдамида таъкидланган мавжуд бўлган кўп сонли ҳодисаларни битта тасвирда бирлаштириб, улар ўзаро мувофиқлик чегарасига етади.

      Шу билан бирга идеал турдаги воқеликнинг ўзида эмпирик прототиплар йўқ, уни акс эттирмайди ва радикал ўлчовдаги нарса – йўқлик ўлчовидир. Идеал тип-бу ҳали ишлаб чиқарилиши керак бўлмаган нарсанинг мантиқий нормаси: прототип, идеал-типик қурилиш прототипи-ҳақиқийга, лекин фақат мантиқий бўлиши мумкин. Идеал тур қанчалик аниқ бўлса (реал дунёга шунчалик бегона), у терминологияси ва таснифи бўйича ҳам, эврестик нуқтаи назардан ҳам ўз мақсадини яхши бажаради. Идеал типик қурилиш, у айтган ижтимоий жараён (ёки ҳодиса) нима, у аслида қандай давом этади, деган саволга жавоб бермайди. Бу шуни кўрсатадики, бу жараён (ҳодиса) нима бўлар эди ва агар жараён ҳам, шароит ҳам уларнинг тамойилига тўлиқ мос келадиган бўлса, унинг мантиқий изчил схемаси. Идеал турлар, ижтимоий жараёнларнинг мантиқий мумкин бўлган йўналишининг «стандарт-утопияси» вазифасини бажаради, бу жараёнлар қандай содир бўлганлиги билан таққослаганда, ҳақиқатнинг мумкин бўлган нарсадан четланиш даражасини аниқлаш мумкин ва ҳақиқатда бу оғишларнинг сабабларини аниқлаш.

      Бундай утопия сифатида идеал турни гипотеза деб ҳисоблаш мумкин эмас, чунки у эмпирик тадқиқотлар билан тасдиқланмаган (ва рад этилиши ҳам мумкин эмас) -бу фақат гипотезаларнинг шаклланиш йўналишининг кўрсаткичидир («гипотеза гипотезаси). Идеал турдаги концепциянинг қўлланилишини тўлиқ тушуниш учун «тушуниш”каби Вебер социологиясининг тоифасига мурожаат қилиш керак. Вебер ўз концепциясини «социологияни