Архитектуравий лойиҳалашнинг ижтимоий асослари. Ибадулла Самандарович Байджанов

чамбарчас боғлиқ моддий ва маънавий томонларини ифодалайди. Муайян тарихий даврларда юз берадиган ҳар қандай ижтимоий ўзгаришлар, режалаштириш, меъморий ва фазовий ташкил этишга ва умуман, меъморчиликнинг бадиий қиёфасига таъсир қилади.

      Энг кенг тарқалган «архитектура тури» – бу турар жой унинг тузилиши одамларнинг ҳаётий жараёнларини таъминлаш вазифалари билан белгиланади. Уй бу нафақат ҳаётнинг моддий қобиғи, балки унинг маънавий муҳити, инсоннинг ўзи ва ўз даври ҳақидаги моддий тасаввуридир. Бошқача қилиб айтганда, бу ҳаёт даражаси, услуб ва ҳақиқатга бўлган муносабат. Турар жой архитектурасининг дизайни ижтимоий-фазовий муҳитни шакллантириш жараёнини чуқур тушунишни талаб қилади ва у тарихий динамикани ҳисобга олган ҳолда амалга оширилиши керак. Турар жой архитектурасини яратишнинг замонавий жараёни уни илмий асослаш ва дизайн муаммоларини тегишли фанлар нуқтаи назаридан кўриб чиқиш вазифасини қўяди.

      Замонавий назариётчилар архитектурани ижтимоий жараёнларини акс эттириш воситаси сифатида кўриб чиқишни ва унинг социология билан «кесишиши» масалаларига, уларнинг ўзаро таъсирига аълоҳида эътибор беришни таклиф қиладилар. Лойиҳа тадқиқотининг дастлабки босқичи замонавий жамият, унинг моддий ва маънавий эҳтиёжларини ўрганиши керак. Архитектура – бу бизнинг давримиз маданиятини акс эттириш воситаси бўлиб, жамиятнинг мафкуравий муносибатидаги барча ўзгаришларни кўзга кўринадиган қилиб яратади, акс эттиради ва такрорлайди.

      Шунга кўра, шахс ва жамиятнинг социологик жиҳати меъморий дизайннинг ижтимоий асослари учун асос сифатида қаралиши керак. Дизайн жараёнини шахсга йўналтирилган қилиш учун турар-жой архитектурасини ижтимоий ҳодиса сифатида кўриб чиқиш ва уни социология назарияси призмасидан таҳлил қилиш зарур. Бу борада катта қизиқиш рационализм ва саноатлаштиришнинг гуллаб-яшнаган даврида содир бўлган Макс Вебернинг классик социология назариясидир. Тахминан ўша даврда Россияда архитектурада янги йўналиш – конструктивизм туғилди, уни совет авангард услуби деб ҳам аташади. Бу йўналишнинг ўзига хос хусусиятлари, монолит шаклларнинг жиддийлиги, геометрияси ва лаконизмидир.

      Ижодий дунёқараши асосан совет утопияси ғоялари асосида шаклланган конструктивист меъморлар биноларнинг ишлаш хусусиятларини илмий таҳлил қилишга асосланган янги дизайн усулини ишлаб чиқдилар. Улар рассомларни «онгли равишда фойдали нарсаларни яратишга» ундашди ва қулай нарсалардан фойдаланадиган ва фаровон шаҳарда яшайдиган янги уйғун одамни орзу қилишди. Кўп жиҳатдан совет конструктивистларининг турар жойларни лойиҳалашга бўлган ёндашуви Вебер ғояларини акс эттирди. Шу муносабат билан, бу асар муаллифи архитектурани Макс Вебер социология назарияси нуқтаи назаридан кўриб чиқишга ва тегишли назарий мисол билан ушбу назарияни лойиҳа фаолиятида қўллаш имкониятларини асослашга уриниб кўрди.

      Макс Вебернинг социологик назарияси ҳозиргача Макс Вебернинг (1864—1920) фалсафий