Беседы с Тукаем / Тукай белән әңгәмәләр. Зиннур Мансуров

диннәргә бертигез хокук бирелүен требовайт иткән партияләргә кушылды.

      – Нахак сөйләүче карагруһчылар да зыян-зәвер китерә алмаган.

      Г. Т. Алар… рус, әрмән, яһүди, татар депутатларына йөзе бер тәңкәлек чуклы кәләпүшләр алып баручы бер… мөселманны гына Думага җибәрмәкчеләр иде.

      – Кәләпүш дигәннән… Телем күптән кычытып тора иде – менә сорау бирергә җай чыкты. Безнең әлеге баш киеме сезгә инде яхшы таныш. Кечкенә Габдулланы асрарга алган Мөхәммәтвәли белән Газизә өендә дә Казан байлары өчен эшләнгән төрледән-төрле кәләпүшләр күп булган.

      Г. Т. Әни Печән базарына кәләпүш чыгарганда, …кайвакыт мине дә ияртеп баргалый иде.

      – Сезне Өчилегә кире җибәрер алдыннан да башыгызга өр-яңа кәләпүш менеп кунаклаган. Үги әниегез аны төсле хәтфәләрдән корамалап, үзенчә бер сагынмалык булсын дип теккән.

      Г. Т. Алла аңар рәхмәт итсен.

      – Без менә шушы гап-гади киемнең шәкеленә артык зур милли эчтәлек салмыйбызмы икән?! Әйтерсең лә кәләпүш – татарлыкның төп билгесе. Өстәвенә аны бүтән милләт вәкилләренә күпләп бүләк итүне гадәткә керттек. Шулай башыбыз да китеп бармагае. Әнә ханлыгыбыз таҗыннан да колак какканбыз… Фикер бик тирәнгә киткәнче, сезнең мөнәсәбәтне беләсе килә: ни-нәрсә соң ул кәләпүш?

      Г. Т. Мөселман икәнлекне белгертер өчен киелә торган мәҗүс каләнсәвәсе…

      – Ягъни мәҗүсиләр бүреге. Күрәм, сезнең шулай җавап бирүегездә ачы ирония сизелеп тора. Астары аңлашыла: үзебезнең татар икәнлегебезне без гамәлләребездә күрсәтергә бурычлы. Шулайрак түгелме?

      Г. Т. Вакыйган, нинди дөрест сүз әйткәнмен икән!

      – Чыннан да, зурдан кубып уйлый белә торган, дошман алдында иелмәгән баш кыйммәт. Безгә исә еш кына тәдбирле гамәл кылу, ягъни нәтиҗәсен алдан күзаллап эш итү җитми.

      Г. Т. Менә әле Казан мөселманнары… 300 еллык падишаһ нәселе юбилее вакыйгасында… һәрвакыт мәйданга килә ала торган приютны сорарга уйлаганнар иде… Бу хәл инде узган юбилейның кыйммәтен корым тазартучының бриллиант тәкъдир итүе кебек аңлау була иде. Бу хәл инде милләтнең чын ихтыяҗына вакыйф булмау60, бөтен авыл янганда, белмәмешкә салынып, чабата киндерәсе үрү була иде… Киребеткәнлек була, чебен очуы була иде. Таләпсезлек вә түбән табигатьлелек була иде.

      – Романовлар нәселенең Русиядә патшалык итә башлавына өч гасыр тулу уңаеннан ниндидер рәхим-шәфкать көтү аяусыз империя шартларында изелгән халыкның самодержавие алдавычына чираттагы бер ымсынуы гына булган лабаса. Моңа төшенүчеләр табылгандыр бит?

      Г. Т. Яшьләр бу тарихи вакыйганың чын кадерен аңлау белән, милләтнең дә ихтыяҗын сизү белән, аларга Шекспирның зур каһарманнарыннан берсе булган Гамлетның: «Быть или не быть!» – дигән сүзе белән генә җавапланганнар иде.

      – Әлеге дә баягы кәләпүш белән киңәш корып алу кирәк булган… Хокукы чикләнгән бездәй кавемнең аппетиты да кысыла торгандыр.

      Г. Т. Күк капусы ачылганын күргән бер башкорт… дога кыйлган:

      – Йа Рабби! Иртәгә бер телем ак күмәч белән май ашасам иде!

      Әнә

60

Вакыйф булмау – төшенмәү.