Равшан Аюпов
Список книг автора Равшан АюповРақамли технологиялар атамаларининг изоҳли луғати
Axborot-kommunikatsion texnologiyalar va raqamli iqtisodiyot atamalarining ushbu izohli lug'ati bu sohami o'rganayotganlar, bu sohada ishlayotganlar, bu sohaga qiziqqanlar hamda bu sohada ta'lim olayotgan o'quvchi-talabalar uchun juda ko'pchilik tushunarsiz yoki noaniqlikka ega bo'lgan atamalarni imkon darajasida aniqlashtirish va tushuntirish uchun hizmat qiladi. Albatta biz bu miqyosi juda ham keng bo'lgan axborot-konnunikatsiyon texnologiyalar, raqamli iqtisodiyot, komp'yuter texnologiyalari va dasturlash sohasidagi barcha atamalarni ham qamrab ololmadik, shuning uchun, agar bu soha atamalaridan ushbu kitobga kirmaganlarini bilsangiz, bizga jo'nating va biz ularni minnatdorchilik bilan bu kitobning keyingi tahrirlarida uni yanada yaxshilash maqsadida kerakli bo'limlarga qo'shib qo'yamiz.
PYTHON дастурлаш тили асослари. Ўқув-услубий қўлланма
Ushbu kitobda zamonaviy Python dasturlash tili imkoniyatlari boshlang'ich o'rganuvchilar, ya'ni, maktab o'quvchilari, talabalar va mustaqil o'rganuvchilar tushunishi uchun nihoyatda yengil, tushunarli, kerakli izohlar bilan va sodda halq tilda izhor qilingan. Python dasturlash tili samarador yuqori darajadagi ma'lumotlar tuzilmasini hamda oddiy, ammo samarador bo'lgan ob'yektga yo'naltirilgan dasturlash uslublarini taqdim etadi. Undan tashqari, bu til o'rganish uchun oson va shu bilan birga, imkoniyatlari ancha yuqori bo'lgan oz sonli dasturlash tillari jumlasiga kiradi va shu bilan birgalikda unda dasturlash jarayoni juda ham oddiy ravishda amalga oshiriladi. Agar Siz zamonaviy fan va texnikaning asosi bo'lgan ushbu dasturlash tilini pishiq-puxta egallamoqchi hamda uning mohiyatini anglab, millionlab muvaffaqiyatli va to'kis hayot kechiradigan insonlar safiga qo'shilishni istasangiz – bu kitob huddi siz uchundir!
Математикага ихтисослашган дастурий воситалар
Zamonaviy matematika fanida bu fanga mutaxassislashgan amaliy dasturiy vositalardan foydalanish katta ahamiyatga ega, chunki bunday dasturiy vositalar matematika faniga oid masalalarni tezkorlik bilan va aniq yechishga hamda ularning ma'no-mohiyatini to'liq tushunishga imkon beradi. Ushbu o'quv qo'llanma pedagogika oliy o'quv yurtlarning magistratura mutaxassisligining 5A110701 – «Taʼlimda axbort texnologiyalari» taʼlim yo'nalishida o'qitiladigan «Ixtisoslashtirilgan dasturiy vositalar» o'quv faniga mansub bo'lib, Nizomiy nomidagi TDPU da tasdiqlangan «Ixtisoslashtirilgan dasturiy vositalar» o'quv fan dasturi asosida yaratildi. Ushbu o'quv fanini o'qitishdan maqsad – har bir bo'lajak mutaxassislarning o'z kasbiy sohalariida qo'llashi zarur bo'lgan amaliy matematika, informatika va axborot texnologiyalari imkoniyatlaridan foydalanish haqidagi zamonaviy bilimlarga ega bo'lishlari va ulardan samarali foydalanishlari uchun mos bo'lgan ko'nikma va malakalarini shakllantirish hamda rivojlantirishdan iborat. Shunday maqsadlarni amalga oshirish uchun o'quv qo'llanmada bir qancha amaliy dasturiy vositalar, ularning turlari va tasniflari, foydalanuvchining amaliy dasturiy taʼminoti, avtomatlashtirilgan ish joylari, ixtisoslashtirilgan dasturiy vositalarning ishlash tamoillari, ularning asosiy turlari hamda matematik masalalarni yechishda foydalaniladigan amaliy dasturiy vositalar, belgili hisoblashlarni amalga oshirish uchun mo'ljallangan dasturlar, shu jumladan, Microsoft Math, Google Math, Mathematica, Maple, MathCad, MatLab, Tex(LaTex), Statistika, Auto CAD kabi amaliy dasturlar, ularning umumiy ko'rinishi va imkoniyatlari, shuningdek, ushbu dasturlarda turli hil masalalarni yechish usullari bilan tanishish masalalari yoritilgan. O'quv qo'llanmaning oxirgi VIII-bobida zamonaviy Python dasturlash tili bo'yicha bir qancha ma'lumotlar berilgan, shu jumladan, amaliy darslarlar, video manba'lar va mustaqlil ishlash uchun masalalar berilganki, bu ma'lumotlar Python dasturlash tili imkoniyatlari bilan tanishib olishga yordam beradi. O'quvchi-talabalar va magistrantlarga bag'ishlangan ushbu o'quv qo'llanmadan yuqorida sanalgan amaliy dasturiy tizimlarni o'rganish va pedagogik jarayonlarda qo'llashni tushuntirishni o'z tarkibiga olgan boshqa fanlarda ham qo'shimcha adabiyot sifatida foydalanish mumkin.
Ихтисослашган дастурий воситалар. Ўқув қўлланма. 2-Қисм
Ushbu o'quv qo'llanmada bir qancha amaliy dasturiy vositalar, ularning turlari va tasniflari, foydalanuvchining amaliy dasturiy taʼminoti, avtomatlashtirilgan ish joylari, ixtisoslashtirilgan dasturiy vositalarning ishlash tamoillari, ularning asosiy turlari hamda matematik masalalarni yechishda foydalaniladigan amaliy dasturiy vositalar, belgili hisoblashlarni amalga oshirish uchun mo'ljallangan dasturlar, shu jumladan, Microsoft Math, Google Math, Mathematica, Maple, MathCad, MatLab, Tex(LaTex), Statistika, Auto CAD kabi amaliy dasturlar, ularning umumiy ko'rinishi va imkoniyatlari, shuningdek, ushbu dasturlarda turli hil masalalarni yechish usullari bilan tanishish masalalari yoritilgan. O'quv qo'llanmaning oxirgi VIII-bobida zamonaviy Python dasturlash tili bo'yicha bir qancha ma'lumotlar berilgan, shu jumladan, amaliy darslarlar, video manba'lar va mustaqlil ishlash uchun masalalar berilganki, bu ma'lumotlar Python dasturlash tili imkoniyatlari bilan tanishib olishga yordam beradi.
Ихтисослашган дастурий воситалар
Zamonaviy matematika fanida bu fanga ixtisoslashgan amaliy dasturiy vositalardan foydalanish katta ahamiyatga ega, chunki bunday dasturiy vositalar matematika faniga oid masalalarni tezkorlik bilan va aniq yechishga hamda ularning ma'no-mohiyatini to'liq tushunishga imkon beradi. Ushbu o'quv qo'llanma pedagogika oliy o'quv yurtlarning magistratura mutaxassisligining 5A110701 – «Taʼlimda axbort texnologiyalari» taʼlim yo'nalishida o'qitiladigan «Ixtisoslashtirilgan dasturiy vositalar» o'quv faniga mansub bo'lib, Nizomiy nomidagi TDPU da tasdiqlangan «Ixtisoslashtirilgan dasturiy vositalar» o'quv fan dasturi asosida yaratildi. Ushbu o'quv fanini o'qitishdan maqsad – har bir bo'lajak mutaxassislarning o'z kasbiy sohalariida qo'llashi zarur bo'lgan amaliy matematika, informatika va axborot texnologiyalari imkoniyatlaridan foydalanish haqidagi zamonaviy bilimlarga ega bo'lishlari va ulardan samarali foydalanishlari uchun mos bo'lgan ko'nikma va malakalarini shakllantirish hamda rivojlantirishdan iborat. Shunday maqsadlarni amalga oshirish uchun o'quv qo'llanmada bir qancha amaliy dasturiy vositalar, ularning turlari va tasniflari, foydalanuvchining amaliy dasturiy taʼminoti, avtomatlashtirilgan ish joylari, ixtisoslashtirilgan dasturiy vositalarning ishlash tamoillari, ularning asosiy turlari hamda matematik masalalarni yechishda foydalaniladigan amaliy dasturiy vositalar, belgili hisoblashlarni amalga oshirish uchun mo'ljallangan dasturlar, shu jumladan, Microsoft Math, Google Math, Mathematica, Maple, MathCad, MatLab, Tex(LaTex), Statistika, Auto CAD kabi amaliy dasturlar, ularning umumiy ko'rinishi va imkoniyatlari, shuningdek, ushbu dasturlarda turli hil masalalarni yechish usullari bilan tanishish masalalari yoritilgan. O'quv qo'llanmaning oxirgi VIII-bobida zamonaviy Python dasturlash tili bo'yicha bir qancha ma'lumotlar berilgan, shu jumladan, amaliy darslarlar, video manba'lar va mustaqlil ishlash uchun masalalar berilganki, bu ma'lumotlar Python dasturlash tili imkoniyatlari bilan tanishib olishga yordam beradi. O'quvchi-talabalar va magistrantlarga bag'ishlangan ushbu o'quv qo'llanmadan yuqorida sanalgan amaliy dasturiy tizimlarni o'rganish va pedagogik jarayonlarda qo'llashni tushuntirishni o'z tarkibiga olgan boshqa fanlarda ham qo'shimcha adabiyot sifatida foydalanish mumkin.
SCRATCH график дастурлаш муҳити ва унда ишлаш асослари
Ushbu o'quv-uslubiy qo'llanmada zamonaviy SCRATCH grafik dasturlash tili imkoniyatlari boshlang'ich o'rganuvchilar, ya'ni, maktab o'quvchilari, talabalar va mustaqil o'rganuvchilar tushunishi uchun nihoyatda yengil, tushunarli, kerakli izohlar bilan va sodda halq tilda izhor qilingan hamda uni o'rganish boýicha bir qancha video darslar bilan ta'minlangan. SCRATCH dasturlash tili o'zining bolalar uchun mo'ljallangan samarador tuzilmasini hamda oddiy, ammo samarador bo'lgan dasturlash uslublarini taqdim etadi. Undan tashqari, bu til o'rganish uchun oson va shu bilan birga, imkoniyatlari ancha yuqori bo'lgan oz sonli grafik dasturlash tillari jumlasiga kiradi. Shu bilan birgalikda unda dasturlash jarayoni juda ham oddiy ravishda, xuddi lego konstruktoriga o'xshash xolda amalga oshiriladi. Hozirgi davrda ko'pchilik ota-onalar o'z farzandlarini yoshligidan boshlab dasturlashga o'rgatishni istaydilar va xuddi shuning uchun ham SCRATCH grafik dasturlash tili halq orasida ancha ommabop bo'lib qolgan. Ushbu grafik dasturlash tilining ilk nushasi 2003 yilda AQSh ning Massachusets texnologiya institutida yaratilgan va u kichik hamda o'rta sinflarda o'qiydigan o'quvchilarni o'yinlar, animatsiyalar va birgalkidagi qiziqarli loyihalar tizishga o'rgatishga mo'ljallangan.Agar Siz zamonaviy fan va texnikaning asosi bo'lgan ushbu dasturlash tilini pishiq-puxta egallamoqchi hamda uning mohiyatini anglab, millionlab muvaffaqiyatli va to'kis hayot kechiradigan insonlar safiga qo'shilishni istasangiz – bu kitob huddi siz uchundir!
Смарт таълим технологиялари
"O'zbekistonda aqlli (smart) ta'lim texnologiyalarining rivojlanish istiqbollari" deb nomlangan ushbu monografiya yangi smart pedagogik texnologiyalar yo'nalishiga bag'ishlangan bo'lib, unda turlisohalarda dars beruvchi professor-o'qituvchilar uchun dars berishning (yoki ommaga ma'lumot berishning) bir qancha interfaol uslubda bo'lgan zamonaviy smart ta'lim usullari hamda dasturiy-texnik vositalarining imkoniyatlari yoritiladi. Risolada yoritilgan interfaol muloqot tizimlari dars davomida talabalar bilan bevosita muloqot qilishning zamonaviy dasturiy-texnik vositalari bo'lib, ular vositasida o'qituvchi va talabalar (tinglovchilar) orasida real vaqt rejimida to'g'ridan-to'g'ri axborot almashinuvi amalga oshiriladi. Bunday dasturiy-texnologik tizimlarda kompyuter, o'qituvchi va talabalar orasida simsiz aloqa mavjud bo'lib, standart (yoki mahsus) taqdimotlar dasturiy ta'minoti orqali ma'lumot almashiniladi. Talabalarning tizim bilan aloqasi mahsus distantsion pultlar (televizornikiga o'xshash), mobil telefonlar, shaxsiy kompyuterlar yoki Internet orqali amalga oshirilishi mumkin bo'ladi. Bunday texnologiyani turli xil nomlar bilan ataladi, masalan, talabalardan ma'lumot qabul qiluvchi tizimlar, real vaqt rejimida javob beruvchi tizimlar, testlashtiruvchi tizimlar, interfaol aloqa tizimlari, talabalarning muloqot tizimlari va boshqalar. Ta'lim tizimda esa talabalarning smarttizimlari (SRS) yoki auditoriya muloqot tizimlari (ARS) kabi atamalar qabul qilingan. Talabalarning qo'llarida bo'luvchi mahsus distansion pultlarni esa ko'pincha «Clicker – Turtgich» deb ham ataladi. Bozorga keyingi paytlarda kirib kelgan bunday aqlli interfaol muloqot tizimlari mahsus dasturiy ta'minotni ham talab qilmaydi, ular ochiq arxitektura tamoyiliga asoslanib ishlaydilar va ma'lumotlarni mobil telefonlardan, smart tele-qurilmalardan, shaxsiy va planshet kompyuterlardan bemalol qabul qila oladilar. Ushbu risolada aqlli sinf (Smart Class) smart ta'lim texnologiyalari kompleksi (shu jumladan, TMSC-Team Model Smart Classroom, ezStation- Lecture Capture System, HiLearning-Student Tablet Solution, ezVizion-Document Camera, Haboard-Interactive Whiteboard System, HiTech-Interactive Teaching System, WebClick-Web Interactive Response System, ClouDAS-Cloud Computing, Diagnozing and Analysing Service, EEE Learning-Engage, Enrich, Enhance Learning, III Learning-Innovative, Interact, Improve Learning kabi zamonaviy smart ta'lim texnologiyalari tizimlari) ning tashkil etuvchilari va ularni ta'lim jarayonida qo'llash bo'yicha yetarlicha amaliy va nazariy ma'lumotlarberilgan. Risolamaktab va oliy o'quv yurtlari professor-o'qituvchilari hamda mustaqil lektorlar uchun mo'ljallangan.
Таълимда ахборот технологиялари
"Ta'limda axborot texnologiyalari" deb nomlangan ushbu o'quv qo'llanma yangi innovatsion pedagogik texnologiyalar yo'nalishiga bag'ishlangan bo'lib, unda turli sohalarda dars beruvchi professor-o'qituvchi ma'ruzachilar uchun dars berishning (yoki ommaga ma'lumot berishning) bir qancha interfaol uslubda bo'lgan zamonaviy usullari hamda dasturiy-texnik vositalarining imkoniyatlari yoritiladi. Risolada yoritilgan interfaol muloqot tizimlari dars davomida talabalar bilan bevosita muloqot qilishning zamonaviy dasturiy-texnik vositalari bo'lib, ular vositasida o'qituvchi va talabalar (tinglovchilar) orasida real vaqt rejimida to'g'ridan-to'g'ri axborot almashinuvi amalga oshiriladi. Bunday dasturiy-texnologik tizimlarda kompyuter, o'qituvchi va talabalar orasida simsiz aloqa mavjud bo'lib, standart (yoki mahsus) taqdimotlar dasturiy ta'minoti orqali ma'lumot almashiniladi. Talabalarning tizim bilan aloqasi mahsus distantsion pultlar (televizornikiga o'xshash), mobil telefonlar, shaxsiy kompyuterlar yoki Internet orqali amalga oshirilishi mumkin bo'ladi. Bunday texnologiyani turli xil nomlar bilan ataladi, masalan, talabalardan ma'lumot qabul qiluvchi tizimlar, real vaqt rejimida javob beruvchi tizimlar, testlashtiruvchi tizimlar, interfaol aloqa tizimlari, talabalarning muloqot tizimlari va boshqalar. Ta'lim tizimda esa talabalarning interfaol muloqot tizimlari (SRS) yoki auditoriya muloqot tizimlari (ARS) kabi atamalar qabul qilingan. Talabalarning qo'llarida bo'luvchi mahsus distansion pultlarni esa ko'pincha «Clicker – Turtgich» deb ham ataladi. Bozorga keyingi paytlarda kirib kelgan bunday interfaol muloqot tizimlari mahsus dasturiy ta'minotni ham talab qilmaydi, ular ochiq arxitektura tamoyiliga asoslanib ishlaydilar va ma'lumotlarni mobil telefonlardan, smart telequrilmalardan, shaxsiy va planshet kompyuterlardan bemalol qabul qila oladilar. Ushbu risolada aqlli sinf (Smart Class) innovatsion ta'lim texnologiyalari kompleksi (shu jumladan, TMSC-Team Model Smart Classroom, ezStation- Lecture Capture System, HiLearning-Student Tablet Solution, ezVizion-Document Camera, Haboard-Interactive Whiteboard System, HiTech-Interactive Teaching System, WebClick-Web Interactive Response System, ClouDAS-Cloud Computing, Diagnozing and Analysing Service, EEE Learning-Engage, Enrich, Enhance Learning, III Learning-Innovative, Interact, Improve Learning kabi zamonaviy ta'lim texnologiyalari tizimlari) ning tashkil etuvchilari va ularni ta'lim jarayonida qo'llash bo'yicha yetarlicha amaliy va nazariy ma'lumotlar berilgan.
Интернетдаги иқтисодий фирибгарликлардан ҳимояланиш усуллари
Ноқонуний даромадлар олишга бўлган хатти-ҳаракатлар мажмуи кўпинча яна ҳам чиройли, бой ва тўкис яшаш учун бўлган табиий инсоний интилиш инстинктини осонлик билан қондиришга бўлган табиий интилиш сабабли пайдо бўлади ва ривожланади. Айниқса мўмайгина даромадга қаттиқ ва сурункали оғир меҳнатсиз тезкорлик билан эришиш мумкин бўлса, бунинг ишқибозлари яна ҳам кўпаяди. Худди шу объектив ва субъектив сабаблар оқибатида турли туман фирибгарлик усуллари пайдо бўлади ва ривожланади. Бундай фирибгарликлардан ҳимояланиш эса уларнинг қандай амалга оширилишини тушуниш ва шунга асосан тегишли эҳтиёт чораларни кўришни тақозо қилади. Шунинг учун ҳам ушбу китобни ёзишдан асосий мақсад – кўпчиликни антиқа фирибгарлик усулларига ўргатиш эмас, балки уларнинг туб моҳиятини яхши билиш ҳамда тушуниш орқали турли хил фирибгарлардан самарали химояланишни таъминлашдир.
Паскаль алгоритмик тилида дастурлаш асослари
Француз олими Блез Паскаль шарафига шундай деб номланган ПАСКАЛЬ тили Швецариянинг Цюрих шахридаги Олий техника мактабининг профессори Никлаус Вирт томонидан 70-йилларда яратилган бўлиб, хозирги пайтда жуда кўп ўқув юртларида содда ва қулай алгоритмик программалаштириш тили сифатида ишлатилади. У ўзининг оддийлиги, мантиқийлиги ва етарли даражада самаралилиги туфайли бутун дунё буйлаб кенг тарқалди. Хозирги пайтда барча хисоблаш машиналари, хусусан, шахсий, мини, универсал ва микро-ЭХМлар ҳам ушбу тилда ишлаш имкониятига эгалар. Бу алгоритмик тилда тузилган дастурлар матнининг тўғрилигини осонлик билан текшириш мумкинлиги, уларнинг маъноси ва моҳияти тушунарлилиги хамда буйруқларининг оддийлиги билан бошка турга мансуб алгоритмик тиллардан кескин ажралиб туради. Паскаль тили анча-мунча мураккаб ва кўп вакт оладиган хилма-хил хисоблаш ишларини бажаришга мулжалланган таркиблаштирилган дастурлар тузишга имкон беради.