PONAD LĘKIEM. Stefan G. Hofmann

problem. Kiedy się martwimy, mamy skłonność do skupiania się na ewentualnych negatywnych rezultatach lub na tym, co może pójść nie tak, jak sobie tego życzymy. Myślimy również o tym, co powinniśmy zrobić w danej sytuacji, ale w rzeczywistości nie robimy nic ani nie próbujemy znaleźć rozwiązania. Zamartwianie się przypomina zacinającą się płytę – w naszej głowie krążą wciąż te same myśli i w ogóle nie posuwamy się naprzód. Osobom dotkniętym zaburzeniem lękowym uogólnionym bardzo trudno jest kontrolować skłonność do zamartwiania się; gdy pełne niepokoju myśli już się pojawią, właściwie nie da się ich powstrzymać. Nierzadko się zdarza, że myśli te wręcz eskalują. Początkowe rozważania na temat względnie niezbyt negatywnych skutków przybierają potem postać coraz poważniejszych zmartwień, które z kolei zaczynają przybierać kształt bardzo realnych możliwości. Bardzo często słyszymy od klientów, że doświadczają gonitwy myśli lub że nie potrafią się odciąć od swoich myśli.

      Kolejną formą niepokoju jest tak zwane ruminowanie, czyli ciągłe wracanie myślami do czegoś negatywnego, co zdarzyło się w przeszłości. Różnica między zamartwianiem się a ruminowaniem polega na tym, że to pierwsze zawsze dotyczy przyszłości. Oba zjawiska często idą ze sobą w parze – wracanie myślami do jakiegoś błędu z przeszłości wywołuje obawy, że popełni się ten sam błąd w przyszłości – i oba są bezproduktywne.

      Drugim kluczowym objawem zaburzenia lękowego uogólnionego jest duże napięcie fizyczne. Najczęściej przejawia się ono w postaci napięcia mięśni i bólu głowy, ale może także prowadzić do nieprzyjemnych doznań żołądkowo-jelitowych, nudności, zmęczenia, bólów mięśni i niepokoju ruchowego. Gdy ciało jest bez przerwy napięte, wówczas pojawiają się także kłopoty ze snem, z koncentracją i podejmowaniem decyzji, jak również nerwowość, drażliwość i poczucie bycia na granicy wytrzymałości. Niekiedy objawy te wyraźnie zbiegają się z okresami nasilonego lęku, na przykład mdłości i kłopoty z koncentracją pojawiają się tuż przed wygłoszeniem ważnej prezentacji. Ale wiele z tych symptomów stanowi rezultat narastającego napięcia wywołanego przewlekłym stresem i zamartwianiem się.

      Czy zatem cierpisz na zaburzenie lękowe uogólnione? Ostatecznej odpowiedzi na to pytanie powinien udzielić specjalista od zdrowia psychicznego po zebraniu wywiadu klinicznego. Jeśli jednak zamartwianie się i duże napięcie fizyczne są stale obecne w twoim życiu, to być może owo zaburzenie występuje u ciebie. W rzeczywistości najważniejsze jest nie to, czy spełniasz kryteria diagnostyczne zaburzenia lękowego uogólnionego, ale wskazane przez ciebie w formularzu 4 problemy i dystres, jakie lęk wywołuje w twoim życiu. Jeżeli nadmierne martwienie się i napięcie fizyczne uniemożliwiają ci normalne funkcjonowanie, to koniecznie coś z tym zrób. Przede wszystkim czytaj dalej!

Dlaczego odczuwam tak dużo lęku?

      Dowiadując się więcej na temat lęku, ludzie najczęściej pytają: „Skąd się u mnie wziął taki problem?”. Zapewne znasz wiele osób, które nigdy niczym się nie przejmują, a jeśli nawet czymś od czasu do czasu się martwią, to nigdy nie urasta to do rangi dużego problemu. Co zatem sprawia, że z tobą jest inaczej? Wyjaśnienie tej kwestii ułatwia poniższy wzór:

lęk stanowiący problem = podatność + stres

      Przez podatność rozumiemy wiele różnych czynników biologicznych, rozwojowych i osobowościowych, które czynią osobę bardziej podatną na doświadczanie silnego lęku. Same w sobie nie stanowią one problemu, ale w pewnych warunkach przyczyniają się do wzrostu ryzyka odczuwania nadmiernego lęku. Poniżej zamieszczamy listę najczęstszych czynników tego typu. Zapoznaj się z nią i zaznacz pozycje, które odnoszą się do ciebie. Lista oczywiście nie wyczerpuje tematu – możesz dodać do niej dowolne inne czynniki, które przyjdą ci na myśl.

Czynniki podatności na lęk

      ◻ Członkowie rodziny doświadczający nadmiernego lęku lub innych problemów ze zdrowiem psychicznym (geny)

      ◻ W okresie dorastania rodzice lub inni opiekunowie okazujący lęk i modelujący zachowania lękowe

      ◻ W okresie dorastania niestabilne warunki życiowe (bieda, niepewność, przemoc)

      ◻ Perfekcjonizm

      ◻ Wysokie standardy

      ◻ Wrażliwość emocjonalna (odczuwanie emocji silniej, wrażliwość)

      ◻ Problem z tolerowaniem niepewności

      ◻ Duża skrupulatność

      ◻ Neurotyczność

      ◻ Awersja do ryzyka

      ◻ Strach przed porażką

      ◻ Inne:

      __________

      __________

      ◻ Inne:

      __________

      __________

      Być może zwróciło twoją uwagę to, że niektóre z tych charakterystyk wcale nie muszą być negatywne. Trzymanie wysokich standardów i perfekcjonizm mogą prowadzić do odnoszenia sukcesów. Wrażliwość emocjonalna często cechuje osoby troskliwe i empatyczne. Skrupulatność oznacza, że ktoś jest odpowiedzialny oraz robi wszystko dokładnie i starannie. Obniżenie poziomu lęku nie będzie oznaczać całkowitego pozbycia się tych cech. Chodzi raczej o to, że w pewnych okolicznościach, na przykład przy podwyższonym poziomie stresu, owe cechy mogą prowadzić do odczuwania nadmiernego lęku. Chcemy ograniczyć zakres ujemnego oddziaływania tych czynników, dlatego pomożemy ci nauczyć się innych sposobów myślenia oraz innych zachowań w reakcji na stres.

      Drugim elementem podanego wzoru na lęk stanowiący problem jest stres. Rozumiemy go tutaj szeroko jako każde naruszenie status quo. Stres może być ostry (np. w przypadku terminu, którego trzeba dotrzymać, lub konieczności dokonania nagłego zakupu) albo chroniczny (np. w bardzo wymagającej pracy lub w obliczu ciągłych kłopotów finansowych); może być spodziewany (np. zbliżająca się wizyta u lekarza) lub niespodziewany (np. nagła wiadomość o chorobie nowotworowej bliskiej osoby). Może także wiązać się z wydarzeniem pozytywnym (np. ślub lub rozpoczęcie studiów) albo negatywnym (np. rozwód lub wydalenie z uczelni). Często w okresach intensywniejszego stresu lęk narasta. Na przykład Zofia ma za sobą wiele problemów ze zdrowiem. Choć obecnie wszystko jest w porządku, to jednak stres związany z tymi problemami w przeszłości wywoływał u niej silny lęk, a kobieta nadal się martwi, że podobne trudności mogą powrócić. Dla Edwarda źródłem dużego stresu było rozpoczęcie studiów magisterskich. Na studiach licencjackich chłopak radził sobie dobrze, a mimo nawyku odkładania wszystkiego na później nauka szła mu nieźle, gdyż zadania nie były tak trudne. Teraz zarówno wykładowcy oczekują od niego więcej, jak i on sam ma wobec siebie większe oczekiwania. To sprawia, że Edward jest znacznie bardziej podatny na lęk.

      Zastanów się, jakie czynniki stresowe mogły się przyczynić w przeszłości do odczuwania przez ciebie lęku i jakie oddziałują na ciebie obecnie. Wypisz je na kolejnej stronie. Pamiętaj, że czynnik stresowy wcale nie musi być znaczny ani niebezpieczny, by wpływać na poziom twojego lęku. Na przykład dla Zofii źródłem regularnego stresu jest posiadanie dwójki nastoletnich synów, z kolei dla zapracowanej Julii – podtrzymywanie kontaktów z przyjaciółmi.

Czynniki stresowe przyczyniające się do powstawania lęku

      W przeszłości:

      • __________

      • __________

      • __________

      • __________

      Obecnie:

      • __________

      • __________

      • __________

      •