Wag 'n bietjie. Tryna du Toit

omdat die dam op ons grond moet kom. Om billik te wees moet ek darem erken dat die Niemeyers net so graag die hoërliggende grond by ons wou koop om self die dam te bou, maar ons het ewe taai behou wat ons besit het. Dis daardie stukkie van Eendekuil, en ’n bietjie by, wat tant Katrien aan my bemaak het sodat ek my dam kan aanlê.

      “Ek het tant Katrien dikwels gesien en ons het later goeie vriende geword. Sy het dikwels met my gesels oor haar broer, jou pa, en eendag het sy vir my julle geskiedenis, en hare, vertel. Baie daarvan het ek natuurlik al geweet soos almal wat daar grootgeword het dit weet, en ek het die storie vandag vir Kosie vertel omdat ek dink julle behoort dit te weet voordat jy finaal nee sê vir julle erfenis.

      “Die rusie wat daar gekom het en die gevolglike verwydering het juis as gevolg van Eendekuil ontstaan. Ou Koos Niemeyer, jou oupa, was baie ontevrede en teleurgesteld omdat jou pa, die enigste seun wat hy oorgehou het, nie in die boerdery belang gestel het nie en advokaat wou word. Hulle het baie rusie gemaak en hy het jou pa later sy sin gegee en hom laat studeer en as advokaat laat praktiseer, altyd met die heimlike hoop dat hy tog sou terugkom. Toe sy hoop nie verwesenlik is nie, het hy Eendekuil en alles wat daarop was aan sy eerste vrou se dogter, Catherina Niemeyer, bemaak. Sy het al die jare getrou by hom gebly en hom op die plaas gehelp. Jou pa het ’n bietjie geld geërf, maar verreweg die grootste gedeelte van die boedel het na tant Katrien gegaan. Jou pa was bitter ontevrede en het haar daarvan beskuldig dat sy hulle pa in sy later jare sterk beïnvloed het en opgesteek het teen hom, en ’n hewige rusie het tussen hulle ontstaan. Tant Katrien, wat bereid was om die helfte van Eendekuil, wat ’n baie groot plaas is, aan haar broer af te staan mits hy self daarop kom boer, het met bitterheid sy onregverdige aantygings aangehoor en hom so laat weggaan. ’n Paar maande later, toe sy ’n bietjie afgekoel het, het sy vir jou pa ’n brief geskryf en hom tog die helfte van Eendekuil aangebied, maar hy het haar aanbod hooghartig bedank en hulle het mekaar nooit weer gesien nie.”

      Met gespanne aandag volg Magrieta die verhaal, haar oë onafgebroke op sy gesig, en hy vervolg: “Tant Katrien is later getroud. Sy was nie meer jonk nie, seker oor die veertig, en daar is nooit kinders uit die huwelik gebore nie. Ná haar man se dood het sy op Eendekuil aangebly, tot omtrent twee jaar gelede toe haar gesondheid so treurig was dat sy die plaas net sien agteruitgaan het sonder om iets daaraan te kon doen. Die plaas is verhuur en sy het Johannesburg toe gegaan, oud en siek en moeg en alleen. En terwyl sy daar siek was, aan die einde van haar lewe, het die dogter van die broer wat haar so smadelik behandel het, na haar toe gekom … om geld te vra.”

      Magrieta kyk na hom, wit en gespanne, en sê ongelukkig: “Ek het dit nie geweet nie. Vader het ons nooit vertel nie.” Sy het, eienaardig genoeg, nie een oomblik die jong man se verhaal in twyfel getrek nie. “Ek het gedink dis sommer maar ’n rusie … en sy is tog familie, en miskien sal sy nie meer so kwaad wees noudat Vader dood is nie. En ná die eerste dag was sy so lief en menslik. Sy het gevra ek moet Kosie na haar toe bring en daarna het ek weer gegaan …” ’n Pynlike blos verkleur haar wange. “Natuurlik sal jy dink dis oor die geld en … sy het natuurlik ook so gedink. Maar ek was jammer vir haar. Sy was oud en alleen en ek het gevoel ons kan miskien nog iets vir haar beteken. Ons wou nie baie geld gehad het nie, net ’n paar honderd pond by haar geleen het. Maar nou verstaan ek … sy kon Vader nie vergewe nie … en sy kinders moet dit ontgeld.”

      “Nee, Magrieta, ek dink jy is verkeerd. Dan sou sy reguit gesê het dat sy nie bereid was om julle te help nie. Dit sou met haar geaardheid strook, sy was altyd baie reguit. Sy was bly dat jy na haar toe gekom het om hulp. Dis jammer dat jy nie lankal gegaan het nie, want sy het julle nodig gehad en julle het haar nodig gehad. Moontlik wou sy die Niemeyer-trots en -hardkoppigheid wat al die jare die oorsaak was van die verwydering en verbittering tussen haar en haar broer so ’n bietjie verneder. Ek dink ek verstaan wat in haar kop aangegaan het. Sy wou Eendekuil vir Kosie gee – dit kom hom toe – en sy wou haar geld aan jou nalaat, maar miskien was sy bang dat julle die plaas dadelik sou verkoop en wou sy julle verplig om eers ’n paar maande in die wêreld te bly waar julle pa grootgeword het. Sy weet Kosie moet universiteit toe, hy is te onvoorbereid, te jonk en te onervare om uit die staanspoor te probeer boer, en om dieselfde redes sou jy nie alleen daar kon aanbly nie. Dis seker toe dat sy aan my gedink het. En, het sy geredeneer, as ek ’n halsbandjie bysit wat aanloklik genoeg is, sal my ou buurman seker nie omgee om ses maande lank na my twee kinders te kyk en om later vir Kosie by te staan as hy regtig wil gaan boer nie. Sy het my huishoudelike omstandighede geken – ek woon alleen op my plaas – en sy ken my goed genoeg om te weet dat as ek jou die versekering gee dat dit bloot ’n gerieflikheidshuwelik sal wees, ek daarby sou bly en vir jou en Kosie sou help. Ek dink dit was bitter onregverdig van haar, maar so is dit nou. En van jou, en van jou alleen, hang dit af of Kosie sy oupa se plaas kry en of hy maar sy mooi drome en begeertes opsy moet sit om sy brood te gaan verdien. Want Kosie is vasbeslote, en ek is dit heeltemal eens met hom, dat hy nie langer kan toelaat dat jy die finansiële verantwoordelikheid alleen moet dra nie.”

      Magrieta praat nie, maar sit soos ’n verslae kind daar op die divan, en die jong man vervolg: “Toe ek die eerste keer van die voorwaardes hoor, was ek so kwaad dat ek dadelik op die trein wou klim en huis toe ry. Maar hoe meer ek daaroor nagedink het, hoe meer het dit my gehinder. Die Niemeyers was baie, baie jare ons naaste bure en ons was goeie vriende gewees, en miskien kon ek vir oulaas nog iets vir tant Katrien doen. Jy het geweier om my weer te sien, daarom het ek met Kosie in aanraking gekom en so al die stukkies inmekaar gepas.”

      Hulpeloos kyk Magrieta na hom, al haar selfstandigheid en selfvertroue weg. Dit is asof sy totaal dronkgeslaan is, asof haar brein nie helder wil dink nie.

      “En nou?” vra sy.

      Die jong man bly ’n rukkie stil. Hy steek sy hande diep in sy baadjiesakke voor hy sag antwoord: “En nou moet jy besluit of jy vir Kosie sy plaas gaan gee, of nie.”

      Die groen oë kyk ongelukkig, smekend, op in syne en sag sê hy: “Wat my betref, ek is bereid om die voorwaardes van die testament te aanvaar. Ek kry ’n stuk grond wat my familie al byna twintig jaar in die hande probeer kry. Ek kry ’n nuwe boetie … en ’n sussie.”

      Magrieta staan op en loop tot voor die oop venster. Buite is dit stikdonker afgesien van die vierkantige ligkol wat deur die venster op die veelkleurige jakobregops val wat onder die venster staan. ’n Stil, rustige somersaand met die geluide van paddas en krieke in die lug, die sagte geur van nat aarde en blomme wat na binne dring, en hier in haar binneste ’n warboel van onstuimige gedagtes.

      Waarom het haar pa haar nooit die hele geskiedenis vertel en haar die verleentheid waarin sy haar vanaand bevind, gespaar nie? Was hy toe reeds skaam en jammer oor sy gedrag maar darem te hoogmoedig en hardkoppig om dit te erken? En Kosie, in wie die verlange na die grond van sy vaders diep en sterk vloei; Kosie, die regmatige erfgenaam van sy oupa se plaas … sou Kosie haar ooit vergewe as Eendekuil vir ewig vir hom verlore moet gaan … terwyl dit hier binne sy bereik was? En sy? Selfs die gedagte aan die onheilige voorwaardes wat haar opgelê is, voel soos ’n verkragting van alles wat vir haar die heiligste en dierbaarste is. Is haar verpligting teenoor Kosie dan so groot dat sy haarself, en in ’n mate haar hele toekoms, moet opoffer?

      Meteens staan Barry Retief langs haar. Lank kyk hy af na die meisie wat so roerloos daar staan, al die verset en weerspannigheid van nou pas daarmee heen, toe sê hy sag: “Wel, Magrieta Niemeyer … gaan jy met my trou?”

      Stadig draai sy na hom en vraend, deurtastend, byna smekend, asof sy sy diepste wese wil peil, kyk die groen oë in die bruines. Weer vloei daardie gevoel van bewustheid van mekaar wat sy in die huurmotor ervaar het tussen hulle … en haar oë val voor syne. Vinnig draai sy haar gesig weg en vol vertwyfeling fluister sy: “Ek weet nie. O, ek weet nie. Hoe kan ek dit doen?”

      “As ek aanbied om vir Kosie geld te leen om sy studie voort te sit, sal dit help?” vra hy ná ’n rukkie.

      Met oë groot van verbasing staar sy hom aan, toe skud sy haar kop.

      “Nee, dankie.”

      “Dan sal jy?”

      Nog antwoord Magrieta hom nie. Moet Eendekuil weer eens die oorsaak wees van verbittering tussen broer en suster? Tussen Kosie en my? Want Kosie sal altyd onthou dat ek Eendekuil vir hom kon