Ийэм кэпсиир… (4 чааһа). Семен Маисов

өтөххө – чаҕыл күн анныгар: муостаах туйаарардар, мас күөрэгэйдэрэ дьырылыы-дьурулуу ыллыыллар. Сардьыгынайа көтөн көй салгыҥҥа уйдаран эгдэс гынан кый үөһэ тахса-тахса, көстүбэт мэһэйтэн иҥнибиттии өгдөс гынан тура түһэ-түһэ кур от, сэтиэнэх быыһыгар түһэн, тэбэнэттээх оҕолуу кирийэллэр. Көрдүгэн, уу хонон мустубут аҥхалаат сирдэр эрдэлээн тыллар чэчиктэринэн кэрэтик симэннилэр… Халдьаайы саалыгар хойуутук тыллыбыт ньургуһуннар сиккиэр тыалга бигэтэн хоҥкулдьуһа хамсаатылар… Эбэлэр уһун кыс устата халыҥ хаппах буолан турбут муустара ньалҕарыйа уулланнар, ырбыылара кэҥээн өрө сүгүллэн хоҥноннор, тыал хайа диэкиттэн үрэр да ол хоту кытылга тиксэннэр хара буору хоруйаллар, кустук эгэлгэ өҥүнэн толбоннуран күлүмнүү-күлүмнүү күнүстэри-түүннэри ууллан саркааҕыран кырылыы, лыҥкыныы тохтоллор… Харса суох уолаттар хойобуун кустара үөскэ түстэҕинэ, үөл ураҕас мас тутуурдаах кытылга тиксибит мууһунан киирэн ылан тахсаллар. Ол уолҕамдьы, быстах быһыыларыттан – хайа эмит кырдьаҕастан, дьонноруттан мөҕүллэллэр…

      Күнүскү өттүгэр дьиэ иһэ тыаһы иһиллээбиттии кураанахсыйар. Бары тустаах үлэбитигэр үрүө-тараа тарҕаһабыт. Арай эбэм Биэрэтин кытта дьиэ дьоно. Ол эрэн Биэрэ да балаҕаҥҥа бүгэн олорбот, таска тоотоҥноон тахсан бэйэтин дьаалатынан «түбүгүрэн» солото суох. Күн суоһуттан итииргээн утаттаҕына дьиэҕэ киирэн уу иһэн тахса-тахса сүрдээҕин оттомуран оонньуур. Баһыычаан доҕотторун Чоойуннааҕы кытары кутуйах, маттаҥаа, дьирики сырсыытыттан ордубат. Ыстаан, ырбаахы күн да аайы ыыра көтүллэр, тырыттар.

      Настааччыйа бурдук ыһыытыгар сылдьан баран, билигин Маҥан Халдьаайыга оҕуһунан, молохоҕо эндирдээн тутуу маһа таһар.

      Быркылаах сүөһүлэрэ – Мундулуҥдаҕа, Аллараа Уолбуттар – Томтор Суукка сайылыктарыгар көһөн тигинээтилэр. Маҥан Халдьаайы сүөһүлэрэ бэйэлэрин олохторугар сайылыыллар. Бүппэт үлэ, бүппэт түбүк… Үлэ дьоло, түбүк дьоло… Эбэм этэр ээ: «Дьоллоох киһи мэлдьи үлэ-хамнас, түбүк үөһүгэр сылдьар…», – диэн. Кырдьык да оннук. Мин оҕус, ат миинэн иһэн – үлэ, түбүк үтүмэн үөрүүтүн туһунан өйбөр хоһуйан ботугуруубун:

      Торҕо буруо туман курдук

      Толоон сиргэ устан киирдэ,

      Кырдал үөһэ турбут дьиэбит

      Саҥа олох күнүн көрдө

      Чигди хаарга атах тыаһа

      Тиэргэн аайы хаачырҕаата,

      Хотон аана үрүт-үөһэ

      Үөрэ-көтө либиргээтэ

      Үлэ күнэ үүнэн тахсан

      Татым санаа сарбылынна,

      Түбүк кэмэ тиийэн кэлэн

      Быстах санаа умнулунна

      Дьарык эрэ дьоллуур эбит

      Санаа сиэбит сордооҕун,

      Дьаныар эрэ үөрдэр эбит

      Эрэй аалбыт эрэйдээҕин…

      Мин эрэ маннык хоһуйуом дуо, саҥарар саҥалаах барыта, бэл көтөрдүүн-сүүрэрдиин кытта үтүө сааһы, саҥа, эйэлээх олох саҕаҕа сандаарбытын туойан чырыбынаһа-дьырыбынаһа ыллыырга дылылар…

      Ыһыы үлэтигэр: оҕус сиэтиитигэр, боромньулааһыҥҥа сылдьан баран, билигин эмиэ сээкэй