Тулаайах оҕо. Далан

тоҥ биистэр Киэҥ Кэллээмэ эбэ хотун сүнньүгэр буур тайах буолан айаатаатылар, хардаҥ эһэ буолан часкыйдылар. Кинилэртэн ордук ким да суоҕун курдук туттуннулар, наһаа сананнылар. Туматтар ону тиийэн суртарын суулларан, уоттаран умуруоран, баайдарын илдьэ кэлиэхтэрэ.

      Ол кэнниттэн Илээҥки ичээн сааһыгар сөбө суох чэпчэкитик ойон турбута, тула турар туматтары соруйбута. Туттуута-хаптыыта сыыдамсыйбыта.

      – Чэйиҥ эрэ, котокулар! Саҥа киһини хоһуун оҥорорго холоон көрүөхпүт. Илээҥки ичээҥҥэ этиҥ. Тэрили бэлэмнээҥ.

      Холомоҕо киирбит туматтар тахса ойбуттара. Даҕанча боҕутуннарбыт хоһууна быһыта көтүтэлээбит үс өркөннөрүн иккистээн чиккэччи тардан баҕаналарга баайбыттара. Даҕанчалааҕы буоллаҕына оннуларын атастаһыннаран, охтубут хоһууну өркөн анараа өттүгэр, оттон уолу буоллаҕына холомоҕо киллэрбиттэрэ. Араан оннугар суон баҕана турара, онно таба маамыктатынан чороччу кэлгийэн кэбиспиттэрэ. Илээҥки ичээн бэйэтигэр сөбө суох улахан дүҥүрү охсон дирбийэ-дирбийэ, туос тордуйаҕа кутан аҕалан Даҕанчаҕа тугу эрэ иһэппитэ. Ичээн иһэрдибит убаҕаһа тэллэйтэн оҥоһуллар, киһини өйүттэн таһаарар, көннөрү илэ өйүнэн сылдьар киһи оҥорбот, хоһуун бастакы харса суох хорсун быһыытын оҥорторор утах буоларын уол билбэт этэ. Балык салыҥын курдук, хойуу сыыйыллаҕас убаҕаһы иһээт, Даҕанча эмискэ титирии-дьигиһийэ түспүтэ, уҥуох-уҥуоҕа босхо барбыта, уоһа ыпсыбат буолбута. Илээҥки ичээн дүҥүрүн оҕустаҕын аайы кини тыаһа этин сааһынан киирэн кычыгылатара, уҥуох уҥуохтара барыта кыйара. Даҕанча хамсыан-имсиэн, сүүрүөн-көтүөн баҕарара. Ол иһин, илимҥэ иҥнибит сордоҥ курдук, өрө мөхпүтэ, айаҕыттан күүгэн тахсыбыта. Онуоха икки эр бэртэрэ уол кэлгиллэн турар маамыктатын быһаҕынан быһа баттаабыттара, илиитигэр үҥүү туттарбыттара. Даҕанча, эмиэ бастакы хоһуун курдук, кылана-кылана, өрүтэ көтүөлээн холомоттон ыстанан тахсыбыта, күөнүнэн үс өркөнү сытыйбыт тирбэҕэлии быһыта түспүтэ. Сүрэ тостон, өлөргө ананан утарылаһа соруммакка өһөн турар киһини үҥүүтүнэн өтөрү түспүтэ. Кыа хаан ыһылларын кытта сэлэлии бэлэм турбут тумат хоһууннара, кыргыстарын сэбин хааннаатахтара аатыран, өлбүт киһини үҥүү-батас аһылыга оҥостуммуттара. Хоһууннар ити туттууларын өйдүүр-өйдөөбөт өлбөөдүччү көрөн турбахтаан баран, сэниэтэ суох охтон түспүт уолу Арчикаан холомотугар илпиттэрэ.

      Ол кэнниттэн туматтар бары түһүлгэҕэ тахсан кутаа оттон, ону тула хааннаах үҥүүлэрин өрүтэ анньа-анньа кыргыс үҥкүүтүн үҥкүүлээбиттэрэ, илбис ырыатын ыллаабыттара.

      Тунаах мудан!

      Тунаах мудан!

      Аас күдэрик!

      Аас күдэрик!

      Көҥдөй охпут көччүйэр

      Күүрүүлээх илбис күннэрэ үүннүлэр.

      Кыырыктаах үҥүү кыдьыгырар

      Кырыктаах кыргыс сахтара кэллилэр.

      Тунаах мудан!

      Тунаах мудан!

      Аас күдэрик!

      Аас күдэрик!

      Туман курдук халыйар

      Тумат омук диэн биһиги буолабыт.

      Тоҥ биистэри торутуохпут,

      Тордохторун суулларыахпыт, суох гыныахпыт.

      Тунаах мудан!

      Тунаах мудан!

      Аас