Ҳаёт қайиғи (2 китоб). Тохир Хабилов

дедим.

      Журналда босилган асар кейинроқ китоб ҳолида нашр этилиши мумкин эди. Лекин китоб бўлиб чиққан асарни журнал бермасди. Ўша куни “Нодонлик қилдим, айтмасам бўлар экан”, дедим, кейин “Тўғри қилдим, бу ишим виждондан бўлди”, деган тўхтамга келдим. Асарни журналда чиқмаслигига ўзим сабабчи бўлганим кўп ўтмай тақдирланди. Кейинги қиссани қўлга олиб, ўқишгач, галга солмай, узун навбатга қўймай, нашр этишди. Бу борадаги Носир ака бошлаган ишни Шукур Холмирзаев хайрли ниҳоясига етказдилар. Яхши маслаҳатлар берганлари учун ҳар икковлари мен учун устоз мақомида турадилар.

      “Ҳикмат афандининг ўлими” нашрдан олиб қўйилгач, Носир ака мени тез-тез йўқлаб, қўлёзмаларга тақриз ёзишни топшира бошладилар. Бу соҳада тажрибам етишмаса-да, ишонч билдирдилар. Ҳатто ҳажми беш юз саҳифадан ошадиган романни бериб, “150 бетлик асарга айлантириб беринг”, дедилар. Баъзи адиблар бўшроқ ёзилган асарларини наср кенгаши муҳокамасидан ўтказиб олиб, таҳририят ва нашриётларни безор қила бошлашарди. Юқори идораларда уларни ҳимоя қиладиганлар ҳам бўларди. Қўнғироқлар ва илтимослардан безган таҳририят раҳбарлари “журнал варианти” деган изоҳ билан асарни қисқартириб беришарди. Менга худди шундай романни бердилар. Асарга ҳусн бўлмайдиган саҳифаларни қисқартириб чиқдим. Айрим саҳифаларни қайтадан ёзиб, машинкада ўзим кўчириб бердим. Бу ишим ҳам таҳририятдаги акалар ва устозларга маъқул келди. Айниқса, фантастика йўналишида ёзиладиган асарларга мен баҳо берадиган бўлиб қолдим. Турли газета ва журналлар таҳририятидан қўнғироқ қилишиб, “Битта ҳикоямиз бор, биз фантастикани тушунмаймиз, ўқиб беринг”, дейишарди. “Нимасига тушунмайсиз, фантастик ҳикоя ҳам реалистик ҳикояга қўйилган талаблар билан ўқилиши керак”, десам-да илтимос қилаверишарди. Ўзимдан кўра ёшроқ адибларнинг асарларини ўқиб, фикр айтиш қийин эмас, лекин муаллиф дўстларимизнинг холис танқидий фикрни қабул қилишлари оғир эди. Гапларимни малол олаётганларини сезиб турардим. Аммо наилож, бадиий адабиёт талабларини мен ўйлаб топмаганман.

      Ҳожиакбар Шайхов асарларини ўқиб беришимни илтимос қилишганда дастлаб рози бўлдим. “Шарқ юлдузи”га тавсия этган фантастик қиссасини ўқиб, фикр-мулоҳазаларимни, таклифларимни айтдим. Таҳририят фикрларимни маъқуллаб, қўлёзмани муаллифга қайтарди. Ҳожиакбар бундан ранжимади, асарга қайта жило берди. Орадан қанчадир вақт ўтиб, унинг яқинларидан бири “Тоҳир Малик Ҳожиакбарни кўра олмайди”, деб, шу асар тақдирини мисол қилиб келтирибди. Ўшандан сўнг Ҳожиакбарнинг асарларини ўқимасликка ҳаракат қилдим. Бир куни унинг ўзи қўлёзмасини олиб келди:

      – “Гулхан”га берган эдим, Худойберди ака “Тоҳир ўқиб берсин”, – дедилар.

      – Худойберди ака фантастикани яхши тушунадилар-ку, бу ёғи – у киши билан ака-укадексизлар-ку?

      – Билмадим, тақриз керак экан, тартиб-қоида шунақа бўлган эмиш.

      – Ҳожиакбар, сиз ҳаваскор эмас, профессионал ёзувчисиз. Тақриз талаб қилишса, шуни айтинг.

      Ҳожиакбар табиатан ювош одам эди. Унинг биров билан тортишганини, кимгадир