Тумаҥҥа симэлийбиттэр. 1 чааһа. Иван Андросов-Айанньыт

түһээтим. Сүүнэ күөллээх, ортотугар улахан томтордоох алааска тиийэ сырыттым. Дьону көрбөтүм эрээри, ыраахтан оһуохай дьиэрэйэр, оҕус айаатыыр, сылгылар кистииллэр. Мэҥэ халлаантан хотой кыыл аллара сатыылаан, баараҕай тиит төргүү мутугар олоро түһэн, эҕэрдэлээн тоҥхоҥноотоҕо үһү… Чэ, айаннатыҥ, – диэт, ойуур саҕатыгар тохтообут Лүксүрээн ойууннаах диэки сиэллэрэн сикситтэ.

      Түһүүлэнэн сытар хоһууннары Туоҕа Боотуру арыаллыахтаах тумус боотурдар кыргыбыттара. Тыгын Тойон элбэх ахсааннаах боотурдарыттан талыллыбыт тумус боотурдар, чахчыта даҕаны, таһыччы дьон этилэр. Үгүс кыргыһыылары кинилэр тумуһурдаан, кыайыыга сирдииллэрэ. Илбиһэ да суох, тииттэн тииккэ сөрүөстэ, биитэр аты муҥунан көтүтэн иһэн, ох саанан ууруллубут күһэҥэни курдары ыталларын, ханнык баҕарар уһуктаах, биилээх сэбинэн өлөрөр-өһөрөр албастара сөхтөртүүрэ. Кыргыһыы сибикитэ билиннэҕинэ, бөрөлөрүн тириитин саба быраҕынан, тыаһа-ууһа суох күлүкүччүһэ, иҥэн-сүтэн хаалаллара. Чуҥнуурга, кэтииргэ, соһуччу саба түһэргэ анаан үөрэммит боотурдар тоҥору-хатары, аччыктыыры билиммэттэрэ. Ыйы-ыйдаан, сылы-сыллаан сүтэ сылдьан баран, күөрэс гына түһэллэрэ. Кинилэри, Күлүк Боотуртан ураты, ким да дьаһайбата. Тумус туттар, күүс-уох өттүнэн баһыйтарар Күлүк Боотур тылын эҥкилэ суох толороллоро. «Барбатах-кэлбэтэх, көрүлээбэтэх ыраатта. Тыгын Тойон көҥүл биэрдэ», – диэни истэн, сырыыны, кыргыһыыны ордорор тумус боотурдар үөрбүттэрэ. Туймаада хочотуттан кинилэр сүппүттэрин ким да көрбөккө, билбэккэ хаалбыта.

      Күлүк Боотур Тыгын Тойон ыйбыт суолун кэҥэтэ, уҥа-хаҥас бэрт ырааҕынан иэҕэ, Туоҕа Боотур суолун торумнуу айаннаппыта. Уҥа илиитэ буолбут Адырыыс Боотурга Тыгын Тойон сорудаҕын этэрин-эппэтин ыараҥната, сиэллэрэн сиксиппитэ. Адырыыс Боотур тумус боотурдартан күүһүнэн-уоҕунан, сымсатынан, харса-хабыра суоҕунан ордуктара этэ. Туох эмэ буолар түбэлтэтигэр, боотурдар Адырыыс Боотуру өрө тутуохтарын сэрэйэрэ. Оччоҕо Тыгын Тойон сорудаҕа умнуллан, көҥүл олоҕу талыахтарын билэрэ.

      Биирдэ уучахтаах киһини көрөн, сир ыйдараары эккирэтэн көрбүттэрэ эрээри, ойуурга киллэрэн, таһы-быһа куоттарбыттара. Дьэ ити күнтэн ылата бэйэлэрин чуҥнуулларын, кэтииллэрин, ох саа бэргэнигэр киллэрэ сатыылларын билэн, сэрэхэчийбиттэрэ. Сорох ардыгар уучахтаах хоһууннар чуоҕуһан, субу саба сүүрдэн киириэхтии, өрүтэ мэҥитэ кыынньыыллара. Ойуурга түстэхтэринэ, аттаах дьон сиппэттэригэр эрэнэллэрэ. Онон түгэни кэтэһэллэрин кистээбэттэрэ. «Сүгүннээбэт хоһууннар буулаатылар. Суолбутун солонуоҕуҥ, түһүүлэнэр сирдэрин булан, күлэ-күлэ күллэрин таптайыаҕыҥ», – диэн Күлүк Боотур дьонун кыргыһыыга күөртээбитэ. Араас кыргыһыыларга буспут-хаппыт боотурдар суолларын-иистэрин бутуйан, түмүгэр хоһууннар түһүүлэнэр сирдэрин урут булбуттара.

      Киирэн эрэр күн күүһүн сүтэрэн кытарымтыйбыт утахтара тииттэр төбөлөрүнэн тииҥ кутуругунуу субулла түһүүтэ, бөрө тириитэ бүрүнүүлээх боотурдар ойуур саҕатыгар кирийбиттэрэ. Күөл кытыытыгар түһүүлэммит үс кыыл тириитэ бүкээк ураһаны кыраҕытык