Иччи. Сибиэн. Абааһы. Народное творчество

саҥаттан уһуктубут. Тула өттүн эргим-ургум көрүтэлээбит да, туох да суохха дылы. Арай куһаҕан баҕайы сыт саба биэрбит. Мин аҕам өсөһүнэн аатырбыт киһи буолаахтаатаҕа, тахсыбаттыы санаммыт. «Хайабыт буолар» диэн иһигэр ботугуруу сыппыт. Ол сыттаҕына, туох эрэ кэлэн аҕабын тэлгэммит сонун кытта суулуу туппут да, таһырдьа кыыратан кэбиспит. Онуоха аҕам (оччотооҕу кэмҥэ тоҥ маһы тосту тардар, тоҥмут буору тобулу үктүүр күөгэйэр күнүгэр сылдьар эр бэрдэ эбитэ үһү):

      – Син биир киирэммин хонон баран барыам, – диэн баргыытаабыт да, киирэн оннугар сытынан кэбиспит. Өр-өтөр буолбатах, иккиһин таһырдьа быраҕыллыбыт. Өсөһө-өсөһө киирэн, эмиэ сытынан кэбиспит. Били баҕайы таһаҕас оҥостубакка, кумааҕыны кыыратар курдук, бэрт чэпчэкитик ылан таһырдьаны булларбыт.

      – Ити буоллаҕына, миэхэ даҕаны кыра баардаах оҕотобун! – диэт, аҕам хаана-сиинэ хойдон хаһыытаан тоҕо барбыт. Тымырдара күүрбүт, иҥиирдэрэ чиҥээбит уонна эмиэ киирэн хат сытынан кэбиспит, кэтэспит. Били күтүр кэлэн саҥардыы харбыалаан ылан таһырдьа эһээри гынан эрдэҕинэ, аҕам тутуһан киирэн барбыт. Куһаҕан баҕайы сыт саба биэрбит да, аҕам хотуолаан ыһылыннарбыт. Ол да буоллар, төһө да сиргэннэр, сииктээх, ньалҕархай түүлээх баҕайыны харбаан ылбыт. Онон-манан туох түбэһиэҕинэн бырахсыбыттар, ол курдук охсуспутунан халлааны сырдаппыттар. Ол түбэлтэ кэнниттэн аҕам улаханнык ыалдьа сылдьыбыта үһү, – диэн Сүөдэр оҕонньор кэпсээнин түмүктээтэ.

      Чойбалсан Гоголев

      Нам

      Утуппатах

      Арай биирдэ Мэҥэ Хаҥалас улууһугар маннык түбэлтэ буолбуттаах. Мин кыра сырыттахпына, сааһым, арааһа, алта-сэттэ буолуо. Былыргы сыбахтаах балаҕан дьиэҕэ көмүлүөк оһох имик-самык умайа турара. Биһиги биир дьиэ кэргэн: сорохтор ороннорун оҥостон утуйбут этилэр, сорохтор утуйаары төттөрү-таары хаамса сылдьыбыттара. Таһырдьа күһүн этэ. Тыйыһырбыт хараҥа былыттаах түүн буолаары турара. Биһиги үс ыал дьукаахтаһан, эн-мин дэсиһэн, ыал сиэринэн эйэ-дэмнээхтик, син буруо таһаарынан, үчүгэй баҕайытык олорбуппут.

      Эмискэ ыалбыт ийэтэ эмээхсин ытыы-ытыы киирэн кэллэ. Мин эһэбин кытта хоонньоһон утуйа сытар этим. Эмээхсин бөтө-бөтө эһэбиттэн көрдөстө: «Мэхээчэ, тымтыкта элбэхтик аҕал эрэ уонна биһиэхэ тахсыс. Манна кэпсээбэппин, оҕолор куттаныахтара. Таҥын, барыах», – диэн. Онно көрдөхпүнэ, эмээхсин улаханнык уолуйбут, куттаммыт көрүҥнээҕэ. «Тоойуом, билигин киириэм, утуй», – диэн баран эһэм икки сүгэ кыбыныылаах эмээхсини кытта тахсыста. Улахан дьоммут тугу эрэ ботур-ботур кэпсэтэллэр. Мин оҕо киһи утуйан хантайан хааллым.

      Сарсыарда турбутум – дьиэм дьоно түүнү быһа куттанан утуйбатахтар. Онтон кэлин истибитим, маннык быһылаан буолбут. Ити сэрии кэмэ, сут дьыллар этилэр. Онон эр киһи диэн ыалга сэдэх, биир эмэ оҕонньор уонна оҕолор этилэр.

      Ыалбыт эмээхсин биир обургу уолунаан уокка оттор мас көрдүү чугас эргин куоһахтары кэрийбиттэр. Уола оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан өрөбүлгэ дьиэтигэр кэлбитин, ийэтэ эмээхсин уолун көмө оҥостоору мас булунар санаалаах барбыт. Аччык оҕо