Qəzəllər. Hacı Mail
Читать онлайн.
Hüseyn şəm’i-büsat olsun, şəhi-Kərbübəla gəlsin.
Həyavü ismətin kani, əlində qanlı bir köynək,
Şəfaət verməyə məhşər günü Xeyrünnisa gəlsin.
və yaxud:
“Qalu bəla”də tək Hüseyn söylədi Xaliqə “bəla”,
Dərk eləməz “bəla” sözün Kərbübəlayə gəlməyən.
Şair fani dünya malına aludə olanların, düzlükdən, doğruluqdan, halallıqdan uzaqlaşanların halına ürəkdən acıyırdı:
Dünya malına, mülkünə divanə olan çox,
Öz meylini bihudə bu dünyayə salan çox.
Dünya malını heç neçəyə – müftə alan çox,
Düzlük qıt olub, ərşə çıxıb, leyk olan yox.
Hacı Mailin yaradıcılığı ilə yaxından tanış olan hər bir kəs onu ilk növbədə qəzəl şairi kimi tanıyırdı. Mailin qəzəlləri ülvi məhəbbətin tərənnümünə həsr olunmuş əsl poeziya nümunələri idi. O, şeirdə və qəzəldə dahi Füzulini əlçatmaz zirvə, Vahidi isə Ustad hesab edirdi.
İnamla deyə bilərəm ki, Hacı Mail bu gün xanəndələrimizin Füzuli, Hacı Seyid Əzim və Vahiddən sonra ən çox müraciət etdikləri şairlərdən biridir.
Hacı Mail Allahın mömin bəndələrindən idi. O, sovet dönəmində, ateizmin tüğyan etdiyi bir şəraitdə heç kimdən çəkinmədən hər il öz evində Peyğəmbərimizin (s) mövlud gününü böyük təntənə ilə qeyd edər, aşura mərasimləri keçirərdi.
Mövlud günü sözün əsl mənasında Peyğəmbərə (s) layiq bir məclis olardı. Bu məclislərdə Məhəmməd salavatullahın nübüvvətindən, Qurani-Kərimdən, dinimizdən, şəriətimizdən geniş söhbət açılar, Peyğəmbərimizə (s), Əhli-Beytə (ə) həsr olunmuş gözəl şeirlər oxunardı.
Hacı Mail çox maraqlı, təkrarolunmaz bir insan idi. Onunla ünsüyyətdə bulunan hər bir kəs duzlu-məzəli söhbətlərindən doymaq bilməzdi. Sözü həmişə yerində, özü də çox gözəl deyərdi.
Zarafatları bu gün də dostların, onu yaxından tanıyanların dilindən düşmür. Sizi inandırıram ki, əgər bu zarafatları bir yerə toplasaq, çox maraqlı bir kitab əmələ gələr.
Hacı Mail dostluqda və yoldaşlıqda da möhkəm idi. Hamının xeyir-şərində yaxından iştirak edər, gəlişi ilə məclisləri zinətləndirərdi. Azərbaycanın elə bir bölgəsi yoxdur ki, oraya getməmiş olsun.
Bu gün Hacı Mail aramızda yoxdur. O, haqq dünyasında, bərzəx aləmindədir.
Biz Hacı Mailin 80 illik yubileyini onsuz keçiririk.
Hacı Mailə ən böyük ehtiramımız bundan ibarət olar ki, onun bütün əsərlərini küll halında nəşr etdirib geniş oxucu kütləsinə çatdıraq. Bununla da biz, bir tərəfdən, şairin nigaran ruhunu intizardan qurtarmış olarıq, digər tərəfdən isə mailsevərləri bir daha ürəkdən sevindirərik.
HACI MAİL
(Tərcümeyi-hal)
Görkəmli füzulişünas-alim, qəzəlxan-şair, filologiya elmləri namizədi Mail İsmayıl oğlu Əliyev (Hacı Mail) 1935-ci il oktyabr ayının 25-də Bakının Nardaran kəndində dindar bir ailədə dünyaya gəlmişdir. Atası İsmayıl Hacı Məhəmməd Tağı oğlu Nardaranda və ətraf kəndlərdə sayılıb-seçilən, möhtərəm və təqvalı şəxslərdən biri idi. Anası Hüsniyyə xanım o zamanın imkanlı şəxslərindən olan Seyfulla kişinin qızı idi.
Heç bir xüsusi təhsili olmasa da İsmayıl kişi İslam dininin incəliklərinə, klassik Şərq ədəbiyyatına, xüsusən Məhəmməd Füzuli yaradıcılığına dərindən bələd idi. O, öz evində tez-tez dini və ədəbi məclislər təşkil edər, o dövrün söz və irfan əhlini bu məclislərə dəvət edərdi. Məhəmməd Peyğəmbərin (s) mövlud gününü və İmamlarımızın (ə) təvəllüd və vəfat günlərini vaxtlı-vaxtında qeyd edərdi (Sonralar bu ənənəni Hacı Mail öz evində davam etdirirdi). Bu məclislərdə dini mövzuda söhbətlərlə yanaşı, klassik ədəbiyyatımızın görkəmli nümayəndələrinin yaradıcılıq- larına da müraciət olunar, Nizami, Füzuli, Nəsimi, Seyid Əzim və digər böyük sənətkarların əsərlərində işlənən çətin anlaşılan beytlər şərh olunardı. Yaşı az olduğuna görə Maili bu məclislərə buraxmazdılar. Lakin qadağalara baxmayaraq, balaca Mail gizlicə qapının arxasından içəridə gedən söhbətlərə diqqətlə qulaq asardı. Uşaq yaşından Füzuli şeirinin, Füzuli sözünün sehrinə düşən Mailin klassik ədəbiyyata və şeir yazmağa marağı təbii idi.
II Dünya Müharibəsinin qanlı-qadalı illərində Mail Nardaran kəndindəki 130 nömrəli orta məktəbin birinci sinfinə getməyə başlayır. Elm öyrənməyə, hərtərəfli savad almağa hədsiz həvəsi vardı Mailin. Lakin bir tərəfdən müharibənin ağır şərtləri, digər tərəfdən ailənin böyük olması və maddi çətinliklər onun məktəbə davamiyyətini aşağı salırdı.
O vaxtlar Nardaran əhalisinin əksəriyyəti əkinçilik, az bir hissəsi isə balıqçılıqla məşğul olurdu. İsmayıl kişinin də bir qədər əkin sahəsi vardı. Ailənin böyük övladı olan Mail təsərrüfat işlərində atasına köməklik göstərirdi. Bununla belə gənc Mail imkan tapan kimi mütaliə ilə, xüsusən klassik ədəbiyyatı mütaliə etməklə məşğul olardı.
İsmayıl kişinin qulağı ağır eşitdiyinə görə onu müharibəyə aparmamışdılar. Mail özündən yaşca kiçik olan beş qardaşının və dörd bacısının həyatda uğur qazanması üçün əlindən gələni əsirgəmirdi. Buna görə Hacı Mail gənc yaşlarından öz nəslində və kənd camaatı arasında böyük hörmət qazanmışdı.
1951-ci ildə Mail Nardaran məktəbinin yeddinci sinfini bitirir və qonşu qəsəbə Maştağadakı 128 nömrəli orta məktəbin səkkizinci sinfinə getməyə başlayır. O zaman Nardaran məktəbi yeddiillik olduğundan təhsilini davam etdirmək istəyən nardaranlılar Maştağa məktəblərinə oxumağa gedərdilər. Bu məktəbdə dərs deyən Məmməd Nuru oğlu, Seyid Əli müəllim kimi Şərq ədəbiyyatını mükəmməl bilən müəllimlərdən ədəbiyyat dərsləri alan Mail, həmçinin Maştağa ədəbi mühitinin görkəmli nümayəndələri – Məhəmmədəli Şəfayi, Hacı Kazım, Ağahüseyn Əfsun, Seyidağa kimi şairlərlə yaxından tanış olur (Sonralar onlarla dostluq edir). Məktəbdə ədəbiyyat dərnəkləri təşkil edir.
Hacı Mail rəsmi təhsillə yanaşı, o vaxt Nardaranda və ətraf kəndlərdə tanınmış alim, şair və arif Hacı Şeyx Əli “Tuti” təxəllüsdən şəriət və irfan, Paşa Mirzəbağır oğlundan (Hacı Paşa Əzadar) əruz və qafiyə, Zirə kəndində şeyx Əhməddən hüsnxət (qeyd etmək lazımdır ki, Hacı Mailin nəstəliq xəttində gözəl xətti vardı), Binə kəndində Ağa Mövsüm Naseh təxəllüsdən (Nəcəf alimi) hikmət və fəlsəfə, Bakıda əslən iranlı olan Məşədi Lətifdən fars dili və ədəbiyyatı, Abşeronun məşhur muğam bilicilərindən olan Məşədi Səməd, Məşədi Şükürdən muğam dərsləri alır.
Hacı Mail həmçinin Kürdəxanı kəndində