Abbas Mirzə Şərifzadə haqqında xatirələr . Коллектив авторов

da genişləndiriləcək, Abbas Mirzə haqqında təsəvvürün zənginləşməsinə kömək edəcəkdir.

      Cəfər Cəfərov

      5

      Süleyman Rüstəm

      Abbas Mirzə üçün

      Ey səhnəmizin şöhrəti, ey sevgili ustad,

      Hörmətlə, məhəbbətlə səni eyləyirik yad.

      Qəlbində vətən sevgisi, el sevgisi vardı,

      Ustad kimi şöhrət sənə, hörmət sənə yardı.

      Sən səhnəmizin ülkəri, dan ulduzu oldun,

      Çiynində ağır yük… nə bəzikdin, nə yoruldun.

      Sən səhnədə tapdın özünü, səhnə sevindi,

      Yoxsan demək olmaz sənə, varsan, yenə varsan,

      Sənətdə xəzansız, əbədi canlı baharsan,

      Ən sevgili övladlarımızdan birisən sən,

      Torpaqların altında da sağsan, dirisən, sən!

      Sentyabr. 1963.

      6

      Cəfər Cabbarlı

      … Bəzən elə adamlar olur ki, onların yaşayış tarixini yazmaq üçün bütün bir xalqın, bir ölkənin və

      ya xalq həyatında müəyyən bir məntəqənin tarixini yazmaq lazım gəlir. Yaşadıqları mühit, cəmiyyət və

      məntəqənin irəliyə doğru yürüməsində addım başı onların adı görünə bilər. Onların şəxsi həyatından ümumi həyatı ayırmaq istədikdə isə yerdə heç bir şey qalmır. Belə adamlardan biri də Abbas Mirzə

      Şərifzadədir.

      Biz hələ dünən Azərbaycan dram teatrının 50 illiyini bayram etdik. O (səhnəmiz) bütün ömrünün tən yarısını kimsəsiz bir cocuq kimi iməkləmişdir. Ona əl verən, kömək edən çox azdı və yox kimi idi.

      O, əsrlərdən bəri yatmış və yenicə göz açmağa başlamış bir xalqın mühitində qanunsuz doğulmuş bir cocuq kimi idi. Kimsə ona baxmaq, əl yetirmək istəmirdi. Bütün əski mühit ona qarşı silahlanmış, onu əzmək, yox etmək istəyirdi. Çünki o, bütün əski qanun və qaydaların xilafinə olaraq doğulmuşdu.

      Onun başına nə qədər daşlar, təpiklər yağdırılırdı! Bu zavallı cocuq ölümcül bir halda sürünür, iməkləyirdi. Bu gün yaşayırdısa, sabahına ümid yoxdu.

      Qarşıdakı yol yoxuş, sərt, ağır idi. İrəlidən ağır məşəqqət daşları yağırdı. Tam bu aralıq ortaya bir-birinin ardınca iki mübariz çıxdı. Onlar bu ayaqlara dolaşan, yerdə iməkləyən, sürüklənən və

      tanınmayan kimsəsiz cocuğa yanaşdılar, iki qüvvətli əl onun əllərindən tutdu, cocuq bir körpə sevinci ilə gülümsəyib ayağa qalxdı. Bu iki qüvvətli əli uzadanların biri Hüseyn Ərəblinski, o biri isə Abbas Mirzə Şərifzadə idi. Cocuq bu iki qüvvətli ələ söykənmiş olaraq artıq öz mini-mini ayaqları ilə

      yürüyürdü.

      Yol yoxş və ağır idi. İrəlidən üst-üstünə daşlar yağırdı. Bunları atanlar kimlərdi? Məhəmmədin şəriətini qoruyan mollalar, əsrlərdən bəri yuxuya qalıb namazdan başqa bir şey bilməyən hacılar, məşədilər və onların ardında duran avamlar, cahillər və bütün əski çürümüş şəriət mühiti idi. Onlar bu cocuğu məhv etmək istəyirlərdi. Çünki bu çocuq Məhəmmədin şəriətinə xilaf olmaq üçün doğulmuşdu…Bicdi. Onun atası mühitimizdə xoruz banı eşidib birinci baş qaldıran tək-tək ziyalılar –

      Mirzə Fətəlilər, Nəcəf bəylər, Haqverdiyevlər, anası isə kəbinsiz, nikahsız evə soxulan Avropa mədəniyyətli idi. Odur ki, bütün bu donmuş, kiflənmiş əski şəriət dünyası bu cocuğu daşqalaq edirdi.

      Lakin bu iki əl onu buraxmayır, atılan daşlara qarşı öz kökslərini gərir, ağır yoxuş yolu addım-addım irəliləyir və cocuğu yüksəldirdilər.

      Mənzil başına hələ çox qalmışdı. Qarşıdan bir cəlladın sapandından atılan amansız bir daş

      Ərəblinskini bu cocuqdan ayırdı. Cocuq bir an üçün ayaqdan-ayağa səndələdi, bu gözəl yavrunun yürüşünə baxanlar onu sevən, onun yüksəlməsinə sevinənlər birdən-birə çaşdılar, qorxdular və

      cocuğun bütün ağırlığı ilə yerə çevrilib parçalanacağını gözlədilər. Elə də olacaqdı. Bir əldən səs çıxmazdı. Tam bu aralıq əllər yenə də ikiləndi. Yandan baxanlar yenə də cocuğun iki tərəfindən tutan iki kamil əl gördülər. Bu əllərin hər ikisi Abbas Mirzə Şərifzadənin idi. O, cocuğu götürüb ağırlığna baxaraq qoynuna qoydu və qüvvətli addımlarla irəli atıldı.

      Abbas Mirzəni şəxsən tanıyanlar onun bədəncə nə qədər zəif olduğunu bilirlər. Hamı elə bilirdi ki, bu gücsüz umuzlar bu ağırlığa dözməyəcək, bu incə ayaqlar bu sərt yoxuşu, bu daşlı, kəsəkli yolu çıxa bilməyəcəkdir. Lakin umuzlar saxlayır, yürüyürdü. Hamı heyrət edirdi. Heyrət ediləcək bir şey isə yox idi. Onlar Abbas Mirzənin yalnız zahiri görünüşünə baxır, onun içərisində çırpınan, coşan mənəvi qüvvət və qüdrəti görməyirdilər. Halbuki onu yürüdən ancaq bu coşqun mənəvi qüvvət, qüdrət və

      temperament idi. Bəzən umuzlər əyilir və umuzdakı yükün ağırlğı altında kəmiklər belə yerindən oynayırdı. Lakin içəridə qaynaşan, coşan sənət sevgisi, mənəvi qüvvət və qüdrət onu yenə də dikəldir, yenə də irəliyə doğru itələyirdi. Ətrafı bürüyən qaranlıq içərisində tam mənası ilə tək bir qəhrəman yol açır, sarsılmaz addımlarla öz gözəl yavrusunu irəli aparırdı. Yavaş-yavaş bu cocuğun gözəlliyini sevənlər onun başına toplaşırdı. Abbas Mirzə Şərifzadə bütün teatr həyatının bir məhvəri idi. Özü-özlüyündə həm rejissor, həm aktyor, həm də təşkilatçı idi. O, səhnənin həm oğlu, həm də atası idi. O

      zaman artistə “arsız” deyirlərdi. Arsızı isə evdən qovur, qız verməyir, çörək satmayırdılar. Artist nişanlısının, yalnız artist olduğu üçün gözüyaşlı özgəyə verildiyini kim görməmişdir? Teatr tamaşına 7

      gedənlərin belə üzünə qapılar bağladığını kim görməmişdir? Ac və muzdsuz çalışan səhnə işçisinin başına söyüşlər, töhmətlər, yağdırıldığını kim görməmişdir? Lakin bunların heç biri Abbas Mirzəni qorxutmamışdır. Qara qüvvələrin quduzlanmasına qarşı sustalıb çəkilmək istəyənlər, qarşıda Abbas Mirzənin enməz bir dağ, sarsılmaz bir qala kimi durduğunu görüncə ruhlanır və onun mətanətindən qüvvə alır, yenidən mübarizəyə atılırdılar. Abbas Mirzə məktəb görməmiş, sənəti və onun üsullarını öyrənməmişdir. Lakin o, bir talantdır. O, öz-özünə doğulmuş bir sənətkardır. Sənət onunla bərabər doğulmuşdur. Sənət onun qanında, iliyindədir.

      Zatən məktəb sənətkar yetişdirməyir. O, sənətkara öz təbii istedadını genişləndirmək və əlverişli işlətməyi öyrədə bilir. Abbas Mirzədə isə həmişə ona kömək edən, onu öyrədən və doğru yola yönəldən bədii bir zövq vardır. O, bir sənətkar, yaradıcı bir talantdır. Lakin o, yalnız sənətkar olmaqla qalmayır. O, eyni zamanda bir təşkilatçı bir mübarizçidir. O, sahənin künclərdə, bucaqlarda sürüklənən ayrı-ayrı qüvvələrini