Bakı rüzgarı. Saryal İsmayıl

Helenanın özünün də xoşuna gəlmiş, ömrünün sonuna kimi o, bu adı daşımışdı.

      Bir müddət Gəncədə qaldıqdan sonra gənc ailə Mir İsmayılın işiylə əlaqədar Bakıya köçmüş, 1929-cu ildə burada onların Nuri adında oğulları dünyaya gəlmişdi. Həmin ilin sonlarında Mir İsmayıl ailəsiylə birlikdə sovet rejimindən qaçaraq Türkiyəyə sığınmışdı.

      Ankarada Mir İsmayıl Elektrik və Havaqazı fabrikində baş mühəndis olaraq işə götürülmüş və təqaüdə çıxana kimi bu vəzifədə çalışmışdı.

      Mir İsmayılın yeganə oğlu Nuri Saryal Türkiyədə böyüsə də, onun Azərbaycana, ata yurduna olan məhəbbəti sonsuzdur.

      Maşın mühəndisliyi diplomu alan Nuri bəy bu sahədə yuksək nəaliyyətlər əldə etmişdir. O, Türkiyənin, Almaniyanın tanınmış alimlərindəndir. Böyük zəka, bilik sahibi olan Nuri bəy 3-4 dildə sərbəst danışa bilir. Bir müddət Ankara Orta Doğu Texniki Universitetinin rektoru da olmuşdur. İlk dəfə Nuri bəyi mən 1979-cu ildə Bakıya gəldiyi zaman gördüm. O, SSRİ EA-nın prezidenti A.P.Aleksandrovun dəvətiylə mühazirələr oxumaqçün Moskvada olmuş, ordan da Bakıya gəlmişdir. Onun Bakıda olduğu günlər bizim ailəyə, xüsusən də nənəmə və atama, Nuri bəyin bibisi və bibisi oğluna xoş və yadda qalan günlər yaşatdı. Qohumlarla görüşdən o da çox xoşbəxt görünürdü. Çoxlu şəkillər çəkdi, birgə keçirilən günləri yaddaşında saxlamaqçün. Anadan olduğu evi tapan gün Nuri bəyin sevinci yerə-göyə sığmırdı. Ata-anasına göstərməkçün şəklini çəkdiyi evin onlarçün qiymətsiz bir hədiyyə olacağını söylədi. Nuri bəy Gəncəyə – ata yurduna da getdi. Gəncəni, Göygölü çox bəyənmişdi Nuri bəy, Bakıdan da çox. Söylədi ki, Gəncənin öz siması var. Qohumlarla görüşlərdən, Bakı, Gəncə təəssüratlarından kövrəlmişdi Nuri bəy. Türkiyəyə dönən gün nənəmi qucaqlayıb öpəndə hər ikisi эюз yaşlarına hakim ola bilmədilər. Nənəm dedi ki, bu mənim Nuri ilə son görüşümdür. Bir də onların heç birini görmərəm. Dediyi kimi də oldu. Nənəm 1982-ci il oktyabrın 31-də dünyasını dəyişdi, qardaşları – Mir İsmayıl və Mir Davudla bir ildə. Və ən qəribəsi də odur ki, onların ölümünü nənəm yuxusunda görmüşdü. Bu xəbəri atam ondan gizlətsə də, nənəm öz yuxusuna inanmışdı…

      1991-ci ildə mən Türkiyədə Nuri bəylə Neriman xanımın qonağı oldum. İlk növbədə mən Ankarada Mir İsmayıl bəylə Leyla xanımın, Mir Davud bəyin, Ülkərbəyim xanımın qəbirlərini ziyarət etdim. Barələrində çox eşitdiyim, özlərini görmədiyim, ancaq çox görmək istədiyim və görə bilmədiyim insanların. Düzdür, ÜlkərBəyim xanımı görmüşdüm, kiçik oğlu Altayla (Xəzər) Bakıda, bizdə qonaq olanda.

      Nuri bəy ailəsiylə Ankaranın mərkəzində dördmərtəbəli evdə yaşayır. Bu evi atası Mirİsmayıl Saryal öz layihəsi əsasında tikdirmişdir. Binanın bir divarının üçrəngli enli zolağı mənim diqqətimi çəkdi. Nuri bəy söylədi ki, bu göy, qırmızı, yaşıl rəngli zolaq atamın Azərbaycan Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağına olan sadiqliyinin rəmzidir. Qonşuluqda yaşayanlar bu üçrəngli zolağı binanın bəzəyi sanmış və öz evlərinin divarını da eynilə o cür hörmüşlər. Belə ki, Ankaranın o məhəlləsində üçrəngli zolaqlı binaların sayı artmışdı. O qonşular hardan bilərdilər ki, bu evin yiyəsinin – sovet rejiminin caynağından xilas olmaq üçün məmləkətini tərk etməyə məcbur olmuş Mir İsmayılın içində bir vətən həsrəti yaşayır və evinin divarına hördürdüyü Azərbaycan bayrağı onun üçün bir təsəllidir. Nisgilli vətən həsrəti Mir İsmayılı və onun kimi bir neçə dostunu Azərbaycan Kültür Dərnəyinin yaradıcısı etmişdir (1948).

      Mir İsmayılın Azərbaycan həsrəti bəzən onu üzürdü. Otağının bir hissəsində yaratdığı Azərbaycan guşəsi onun rahatlıq tapdığı yer idi. Guşədə şüşə qabda bir ovuc vətən torpağı saxlayırdı (bu torpaq onun vəsiyyətinə görə dünyasını dəyişəndə basdırıldığı torpağın üstünə tökülmüşdü). Orada saatlarla oturar, divara vurulmuş Bakının Dağüstü parkdan çəkilmiş mənzərəsinə baxar, xəyallara dalardı. Dodaqaltı Azərbaycan mahnısını (son illər isə “…hər bir dərddən olar yaman ayrılıq” mahnısını) zümzümə edər, bu zaman gözlərindən axıtdığı göz yaşlarını bir kəs görməsin deyə, tez silərdi. Azərbaycan bəstəkarlarının vallararına qulaq asmaq, Azərbaycanla bağlı xəbərləri radioyla dinləmək gündəlik ehtiyaca çevrilmişdi onun üçün. “Arşın mal-alan”ı böyükdən kiçiyə, hamı əzbər bilirdi bu evdə.

      Bəzən sevgi yoluxucu olur. Onun da Azərbaycan sevgisinə ailə üzvləri, dost-tanışlar yoluxmuşdu. Evin divarları da bu sevgiylə nəfəs alırdı…

      Ayda bir dəfə Saryalgilin evində məclis qurular, Ankarada yaşayan azərbaycanlılar bu məclisə yığışardı. Söz-söhbət, yemək-içmək səhərə kimi uzanardı. Yad edərdilər vətəndə qalan ailələrini, sevdiklərini, yaxınlarını. Sırayla hər kəs Azərbaycanla bağlı nəsə danışardı. Bəzən bu məclislərdə uşaqlar da olurdu.

      Saryal ailəsi Türkiyədə tanınan-seçilən ailəydi. Azərbaycandan gələn musiqiçi, alim, ədəbiyyat adamları Saryal ailəsinin mütləq qonağı olurdu. Niyazi, Lütfiyar İmanov, İbrahim Topçubaşov, Emin Sabitoğlu və başqa bu kimi tanınmışlar. Niyaziylə Saryal ailəsinin çox sıx, davamlı münasibətləri yaranmışdı.

      Ankarada mən başqa qohumlarla da görüşdüm, tanış oldum. Ülkərbəyim xanımın oğulları: Nurəddin Xəzər (1917-2011) və xanımı Ülküylə, Səməd Xəzərin (1924-1973) qızı Şölə xanımla, Altay Xəzər (1934) və xanımı Aysellə, Nuri bəyin böyük qızı Nilgün xanımla.

      Nurəddin bəy uzun illər bank sistemində yüksək vəzifələr tutmuş, Səməd bəy bank məmuru olmuş, Altay bəy məhkəmədə vəkil kimi çalışmışdır. Şölə xanım kimyaçıdır, Nilgün xanım ailəsinin ənənəsinə sadiq qalaraq maşın mühəndisliyi diplomunu almışdı.

      İstanbulda Nuri bəy və Neriman xanımla başqa bir qohumun, Qaspirinski və Nəsib bəy Yusifbəyovun qızı Zöhrə xanımın görüşünə getdim. Yataq xəstəsi olmağına baxmayaraq, görüşməyə razılıq vermişdi Zöhrə xanım. O, nənəmlə və atamla 60-cı illərin ortalarında olan görüşlərindən həyəcansız danışa bilmədi.

      1965 – ci il. Gəncə. Ozan məhəlləsi. Nənəmin adına Türkiyədən məktub. Bu ünvanda nənəmin böyük oğlu– əmim yaşayırdı. Nənəm Bakıda bizimlə olurdu. Əmim Bakıya telefon açıb, atamı təcili Gəncəyə çağırtdırdı. Atam Gəncədən yaxşı əhvali-ruhiyyədə döndü. Bağlı qapılar arxasında atam, anam, nənəm danışıqlar apardılar. Otaqdan çıxanda anamla nənəmin ağlansınmış gözləri gülürdü. Evimiz birdən-birə sirli bir aləmə döndü… Nənəmin tez-tez ağlaması, eyni zamanda sönmüş gözlərində həyat qığılcımının görünməsi bizim ailəyə gözlənilməz, hansısa xoş bir xəbərin gəlməsindən deyirdi. Nənəm namaz qılanda həmişəkindən daha çox dualar edir, şükürlər edib, Allaha nəyə görəsə minnətdarlığını bildirirdi. Nəhayət, biz uşaqların nigarançılığına son qoyuldu. Gizli saxlamaq şərtiylə bizə deyildi ki, 35 ildən sonra nənəmizin bacı və qardaşlarından məktub gəlib. Onlar sağ-salamat Türkiyədə yaşayırlar. Məktubu nənəmin qardaşı Mir İsmayıl yazıb.

      Görünür, Türkiyədəki qohumlar bu illər ərzində nənəmi, onun ailəsini Sovet rejiminin zərbəsi altında