Amerika Birləşmiş Ştatları Xalqlar Tarixi. Hovard Zinn

sabiq professoru. “Library Journal” “Amerika Birləşmiş Ştatları Xalqlar Tarixi” kitabı haqqında belə yazırdı: “Əksər tarix kitablarının maraq göstərmədiyi cəmiyyətin məzlum təbəqəsinin gözündən yazılmış, Amerika xalqının parlaq və təsiredici tarixidir”. Kitabın bugünədək iki milyondan çox nüsxəsi satılıb.

      Zinn elmi ədəbiyyat kateqoriyasında Lannan Fondu Ədəbiyyat mükafatına, yazıları və siyasi fəaliyyətinə görə “Eugene V. Debs” mükafatına və 2003-cü ildə “Monde Diplomatique”-nin Dəyərli Dostu” adına layiq görülmüşdür.

      Zinnin qələmindən çıxan bir çox kitablar arasında “Hökumətlərin Aradan Götürə Bilmədiyi Güc” (A Power Governments Cannot Suppress), “Amerika Birləşmiş Ştatları Xalqının Tarixindən Səslər” (“Voices of a People’s History of the United States” Anthony Arnoveile ilə birgə), “Zinn Oxucusu” (The Zinn Reader), öz həyat yolundan bəhs edən “Hərəkət Edən Qatarda Bitərəf Ola Bilmərsən” (You Can’t be Neutral on a Moving Train) və “Marks Sohoda” (Marx in Soho) adlı tamaşa da var.

      Bruklində böyüyən Zinn II Dünya Müharibəsində hava qüvvələrinə qoşulmamışdan əvvəl tərsanədə işlədi. Vətəndaş Hüquqları Hərəkatında fəal olaraq iştirak edərkən Spelman Kollecində Tarix kafedrasının müdiri və eyni zamanda Paris Universiteti ilə Bolonya Universitetində qonaq professor kimi işləyirdi. Sonradan Boston Universiteti Tarix Departamentinə baş müəllim kimi keçdi. Bostonda Vyetnam müharibəsinin əleyhinə yaranan hərəkatın liderlərindən biri oldu.

      27 yanvar 2010-cu ildə Zinn Kaliforniyanın Santa-Monika şəhərində bir hotelin üzgüçülük hovuzunda üzərkən infarkt keçirərək vəfat etdi. Son müsahibələrindən birində Zinn deyirdi ki, O, “insanlara əvvəllər sahib olmadıqları ümid və güc hissi verən biri” kimi yaddaşlarda qalmaq istəyir.

      REBEKKA STEFOV– uşaqlar və gənclər üçün bir çox kitab qələmə alıb və uyğunlaşdırıb. Amerika tarixi ilə bağlı yazdığı saysız-hesabsız məqalə, Şauni qəbiləsinin rəisi Tekumsenin bioqrafiyası və on cildlik tarix atlası ilə birgə Ronald Takakinin asiyalı amerikalılardan bəhs edən mükafatlı tarix kitabı “Fərqli Sahildən Əcnəbilər”i (Strangers From a Different Shore) gənc oxucular üçün uyğunlaşdırdı. İndiana Universitetində bakalavr, Pensilvaniya Universitetində magistr təhsili alan Stefov bu gün Oreqon ştatının Portland şəhərində məqalələrini yazmağa davam edir.

      Öz bacarıqlarından istifadə edərək daha yaxşı bir dünya quracaqlarını umduğumuz gənc nəsillər üçün illərdir məndən bu tarix kitabını istəyən bütün valideynlərə və müəllimlərə.

***

      Bu kitabın nəşrinə razı olduğu üçün “Seven Stories Press”dən Dan Simona və layihəyə bütün mərhələlərində olduqca diqqətli bir şəkildə rəhbərlik etdiyi üçün Tereza Nola təşəkkürlər.

***

      “Bir Xalqın Tarixi:Amerika Birləşmiş Ştatları”nı gənc oxuculara uyğunlaşdırmaq kimi məsuliyyətli bir işi öz öhdəliyinə götürən Rebekka Stefova da xüsusi olaraq təşəkkürlərimi bildirirəm.

      Giriş

      İyirmi beş il əvvəl “Bir Xalqın Tarixi:Amerika Birləşmiş Ştatları” adlı kitabım nəşr olunduqdan sonra valideynlər və müəllimlər kitabın gənc oxucular üçün uyğunlaşdırılmış bir versiyasının olub-olmadığını soruşurdular. Buna görə də “Seven Stories Press” və Rebekka Stevof bu kitabı gənc oxuculara uyğunlaşdırmaq işini öz üzərlərinə götürdükləri üçün çox şadam.

      İllər boyu həmişə bu suallarla qarşılaşmışam: “Amerika Birləşmiş Ştatlarının vərdiş edilmiş tarixindən olduqca fərqli olan bu kitabınızın gənclərə uyğun olduğunu düşünürsünüzmü? Bu hal ölkəmizlə bağlı məyusluq yaratmazmı? Hökumətin siyasətini bu şəkildə tənqid etmək doğrudurmu? Xristofor Kolumb, Endryu Cekson və Teodor Ruzvelt kimi xalqın ənənəvi qəhrəmanlarını bu cür alçaltmaq doğrudurmu? Quldarlıq və irqçiliyə, hindu qətliamına, işçi sinfinin istismarına və ABŞ-ın Amerikanın aborigenlərini1 məhv edərək genişləməsinə diqqət çəkmək vətən xainliyi deyilmi?”

      Bəzi insanların belə radikal və tənqidi fikirləri nəyə görə gənclərə uyğun görmədikləri məni çox maraqlandırır. Görəsən bu insanlar gənclərin bu mövzuları dərk edə bilməyəcəklərinimi düşünürlər? Mənə görə gənc oxucuların öz ölkələrinin siyasətinə vicdanlı yanaşacaq yetkinlikdə olmadıqlarını düşünmək yanlışdır. Bəli, bu bir vicdan məsələsidir. Necə ki fərdlər olaraq öz xətalarımızı düzəltmək üçün vicdanlı olmağımız lazımdır, milli siyasətimizi qiymətləndirərkən də vicdanlı olmaq labüddür.

      Mənə görə vətənpərvərlik hökumətin hər etdiyini sorğulamadan qəbul etmək deyil. Hökumətimizin hər etdiyini sorğulamadan qəbul etmək demokratiyaya aid bir xüsusiyyət də deyil. Tələbəliyimin ilk illərində hökumətlərin etdiklərini sorğulamayan bir xalqın diktator və totalitar rejimlərin bir işarəsi olduğu öyrədilirdi. Əgər demokratik ölkədə yaşayırsınızsa, deməli hökumətin siyasətini tənqid etmək haqqınız var.

      Demokratiyanın başlıca prinsipləri koloniyaların bundan sonra Britaniya idarəçiliyini qəbul etməyəcəyini açıqlayan 1776-ci il tarixli İstiqlaliyyət Bəyənnaməsində qeyd olunub. Bəyənnamə dövlətlərin müqəddəs olmadığını, tənqid edilə biləcəyini, çünki “həyat, azadlıq və xoşbəxtliyin davamı” üçün hər bir fərdin bərabər hüquqlarını qorumaq məqsədilə insanlar tərəfindən yaradılmış süni bir sistem olduğunu açıq bir şəkildə sərgiləyir. Bəyənnaməyə görə əgər hökumətlər öhdəliklərini yerinə yetirməsələr, “xalq hökuməti dəyişdirmə, ya da ləğv etmə haqqına sahibdir”.

      Əgər hökuməti “dəyişdirmək və ya ləğv etmək” xalqın əlindədirsə, hökuməti tənqid etmək də, əlbəttə, onların haqqıdır.

      Həmçinin tarixi qəhrəmanların xətalarını göstərərək gəncləri məyus etmək məsələsində narahat deyiləm. Qəhrəman olaraq bizə öyrədilən və bu gözlə gördüyümüz insanların əslində bu heyranlığa layiq olmadıqlarını sərbəstcə deyə bilmək haqqımızdır. Kolumbun bu qitəyə qızıl axtarmaq üçün gəlməsi və ətrafı yandırıb dağıtması nəyə görə qəhrəmanlıq olsun? Qitə aborigenlərini öz torpaqlarından qovdu deyə niyə Endryu Ceksonu qəhrəman etməliyik? Teodor Ruzvelt İspaniya-Amerika müharibəsinə daxil olduğu, ispanları Kubadan qovduğu və bu arada ABŞ-ın gələcəkdə Kubanın idarəsini ələ keçirməsini asanlaşdırdığı üçün onu nəyə görə qəhrəman etməliyik?

      Bəli, hər birimizin qəhrəmanlara, heyran qalacağımız adamlara və insanlara necə yaşamalı olduqlarını göstərən nümunəvi şəxslərə ehtiyacımız var. Lakin mən Kolumbun Baham adalarındakı aborigenlərə qarşı vəhşicə hərəkətlərini gün işığına çıxardan Bartolome de Las Kasası qəhrəman olaraq görməyə üstünlük verirəm. Ana vətənlərindən qovulmaqlarına müqavimət göstərən çeroki hindularını qəhrəman olaraq görməyi üstün tuturam. Mənə görə Filippin adalarında yüzlərlə insan qətl edən Teodor Ruzvelti qınayan Mark Tveyn də qəhrəmandır. Prezident Vudro Vilsonun amerikalı gəncləri Birinci Dünya Müharibəsinə göndərməsini protest edən Helen Keller də mənə görə qəhrəmandır.

      Müharibəyə, irqçiliyə və iqtisadi ədalətsizliyə qarşı olan bir insan kimi bu gün ABŞ-da qarşılaşdığımız vəziyyət keçmişdəkindən heç də fərqli deyil.

      “Bir Xalqın Tarixi”nin son nəşrindən beş ildən çox zaman ötüb və gənclər üçün hazırlanan bu nəşr mənə imkan verir ki, kitabın ikinci cildinin son fəslində tarixi qələmə almağı bu günə-Corc Buş hökumətinin ikinci müddətinin yarısına və ABŞ-ın İraq işğalının dördüncü ilinə-qədər davam etdirə bilim.

      BİRİNCİ FƏSİL

      KOLUMB VƏ ABORİGENLƏR

      Aravak xalqı maraqla öz kəndlərindən çıxıb sahilə endilər. Böyük gəmini daha da yaxından görmək üçün üzərək yaxınlığına getdilər. Kolumb və əsgərləri əllərində qılınclarla sahilə çıxdılar, aravaklar isə onları qarşılamaq üçün qaçırdılar. Kolumb sonradan aborigenlərlə bağlı öz gəmi gündəliyi (kapitanların səfərlə bağlı qeydlər apardığı dəftərçə-red.) bunları yazacaqdı:

      “Onlar…

1

Aborigen-yerli, yerli mənşəli. Hər hansı bir ölkənin ilk sakinlərinə verilən ad. (red.)