İnsan təbiətinin gələcəyi. Yurgen Habermas

der Verzweiflung, Meisenheim/Frankfurt am Main 1991.

      13

      S. Kierkegaard, Philosophische Brocken, s. 43.

      14

      R. Kollek, I. Schneider, “Verschwiegene Interessen”, Suddeutsche Zeitung, 5 iyul 2001. Embriyon tədqiqatlarının siyasi əsaslarının ardında yatanlar haqqında baxın. Chr. Schwagerl, “Die Geister, die sie riefen”, FAZ, 16 iyun 2001.

      15

      Hələ də qadağan olan dölyatağı müalicəsinin ümumi, ya da bəədn hüceyrə müalicəsinin dölyatağını dəyişdirəcək, ikinci nəticləriylə əlaqəli nəsillərarası təsirlərə bağlı əxlaqi məsuliyyət suallarını burda vermək istəmirəm. Bu barədə bax. M. Lappe, “Ethical Issues in Manipulating the Human Germ Line”, der. H. Kuhse ve P. Singer, Bioethics, Londra (Blackwell) 2000, s. 155-164. Bundan sonra, doğumöncəsi gerçəkləşən “genetik müdaxilələr”-dən bəhs ediləcək.

      16

      N. Ağar, “Liberal Eugenics,” der. H. Kuhse, P. Singer (2000), s.173: Liberallar xəstəlik məfhumunun müalicəvi/yevgenik bölgüsünün zəruri etdiyi əxlaqi öhdəliklə əlaqəli oduğuna şübhə edirlər.

      17

      Johannes Rau, “Der Mensch ist jetzt Mitspieler der Evolution geworden”, FAZ, 19 Mayıs 2001.

      18

      Mən də digər dostlarım kimi bioelmlərdə sürətli, biotexnoloji cəhətdən qiymətləndirilən produktivliyin mümkün olduğunu düşünürəm: “Əksərən elm, ən yaxşı niyyətə sahib proqnozları qabaqlamaqdadır. Buna görə də Xiroşimanın genetik mühəndislik sahəsindəki oxşarı ilə hazır olmadan qarşılaşmaq riskini daşıya bilmərik. Çıxılmaz vəziyyətləri də hesablayan qaydalara sahib olmaq, anidən düşəcəyimiz vəziyyətlərlə bağlı heç bir prinsibə sahib olmamaqdan yaxşıdir.” N. Agar, “Liberal Eugenics”, der. H. Kuhse ve P. Singer (2000), s. 171-181, s. 172.)

      19

      R. Kollek, Praimplantationsdiagnostik, Tübingen və Basel (A.Francke) 2000, s. 214.)

      20

      A. Kuhlmann, Politik des Lebens, Politik des Sterbens, Berlin 2001,s. 104

      21

      James D. Watson, “Die Ethik des Genoms. Warum wir Gott nicht mehr die Zukunft des Menschen überlassen dürfen”, FAZ, 26 Sentyabr 2000.

      22

      Thomas Assheuer, “Der künstliche Mensch”, Die Zeit, 15 Mart 2001.

      23

      Baxın:Zeit-Dokument 2,1999, s. 4-15.

      24

      Habermas, Faktizitat und Geltung, Frankfurt am Main 1992; J.Habermas, Die Einbeziehung des Anderen, Frankfurt am Main 1996.

      25

      Baxın:Die Zeit, S. 4-10, 2001.

      26

      Lutts Vinqert ile Rayner Forstla etdiyim sıx fikir mübadiləsi, mənə çox kömək oldu. Əhatəli şərhləri səbəbilə Tilmann Habermasa da təşəkkür edirəm. Təbii ki, mənə köməyi dəyən bu şəxslərin, bu mövzuda çoxlu çəkinəcək məqamları var. Mənim ən böyük şəxsi narahatlığım, bioetika sahəsində təhsilimin olmadığı halda, bu mövzuya girməyimdir. Məsələn, Aylen Byukenen, Daniel V. Brok, Norman Daniels və Daniel Viklerin From Chance to Choice, Cambridge UP, Cambridge, Mass. 2000 adlı tədqiqatları ilə bu mətni yazdıqdan sonra tanış olduğuma görə heyfslənirəm. Həmin diskussiyalarda qoyulan deontolojik perspektivi mən də qəbul edirəm, amma bəzi fikir ayrılıq-larımızın olması, mətnin sonundakı qeydlərimdə öz əksini tapır.

      27

      W. van den Daele, “Die Natürlichkeit des Menschen als Kriterium und Schranke technischer Eingriffe”, Wechsel/Wirkung, İyun-Avqust 2000, s. 24-31.

      28

      Yenə orada səh. 25

      29

      W. van den Daele, “Die Moralisierung der menschlichen Natur und die Naturbezüge in gesellschaftlichen Institutionen”, Kritische Vierteljahresschrift für Gesetzgebung und Rechtswissenschaft 2 (1987), səh. 351-366.

      30

      Ulrich Beck, Risikogesellschaft, Frankfurt am Main 1986; J. Habermas, “Konzeption der Modeme”, Die Post-nationale Konstellation, Frankfurt am Main 1998, səh. 195-231.

      31

      L. Honnefeider, “Die Herausforderung des Menschen durch Genomforschung und Gentechnik”, Forum (Info der Bundeszentrale für gesundheitliche Aufklarung), S. 1, 2000, səh. 49.

      32

      Bu vasitəylə, müalicə məqsədli liberal yevgenika yönünde addım atmaq istəyib-istəmədiyimizin mümkün olub-olmadığına dair əsas suala gəlirəm. Bu cür tətbiqatların ədalətli bir şəkildə yerinə gətirilməsinə aid suallara qarışmıram. Əsas etibarilə pozitiv qəbul edilen bir yevgenik yanaşmadan sonar, ardından gələn bu cür normativ suallari, Byukenen v.d. (2000), səh. 4-də Roulzun ədalət nəzəriyyəsindən çıxış etməklə cavablandırırlar: “Bu kitabın birinci məqsədi… tək bir suala cavap tapmaqdır: Genetik müdaxilələrin tətbiqinə bağlı olaraq, genetik müdaxilələr etmə imkanları günümüzdən daha çox inkişaf etmiş olan adil ve humanist bir cəmiyyətdə sosial siyasəti ve fərdi seçimi yönləndirəcək ən təməl əxlaqi prinsiplər hansılardır?”

      33

      R. Dvvorkin, “Die Falsche Angst, Gott zu spielen”, Zeit-Dokument (1999), səh. 39; ayrıca baxın: “Playing God. Genes, Clones, and Luck”, Sovereign Virtue, Kembric 2000, səh. 427-452.