Keçmişdən gələn səslər. Болеслав Прус

mənə acıqlanırsınız? – deyə karıxmış qız soruşdu.

      – Pis tərbiyə olunman sənin günahın deyil, – deyə mürəbbiyə onun sözünü kəsdi və cəld evə doğru istiqamətləndi.

      Incimiş Anelka yenə şabalıd ağacının altındakı skamyaya əyləşdi. Karus onun ayaqları altına uzandı.

      “Bu panna Valentina necə də qəribədir, – Anelka özü-özü ilə mühakimə yürüdürdü, – nəyə görəsə, onu hər şey acıqlandırır. Özü heç nəyi sevmir və bizdə yaxşı olmasını da istəmir. Sanki əgər bağımız daha gözəl olsa, ya da muzdurlar sımsıqlarını sallamağa son versələr, ona mane olar… Axı Allah hamını sevməyi tapşırıb… Məgər bütün dünyəvi müdrikliyə çatmaqdansa, bir ağac əkməyin, yaxud, heç olmasa, bir kasıba kömək etməyin böyük xidmət olduğunu ksöndz çoxdanmı söyləyib…”

      Sonra o hələ bir neçə il əvvəl onların malikanəsində daha yaxşı yaşanıldığını xatırladı: adamlar daha şən baxırdılar, ev daha yaraşıqlı bəzənmişdi və bağı da qaydasında saxlayırdılar.

      Əgər hətta on üç yaşlı qızlar da bunu hiss edirlərsə, dünyada hər şey necə də tez dəyişir!..

      Birdən yaxınlıqda, Anelkanın iyirmi addımlığında zəif uşaq səsi eşidildi:

      – Çuşa, çuşa, çuşa!

      Cavabında şən çoşqa xortultusu eşidildi.

      Karusik diqqətini topladı. Anelka dərhal fikirdən ayılaraq, bir tullanışla skamyanın üstünə sıçradı və ətrafa boylandı.

      Çəpərin arxasından şəhərə yol keçirdi. Uzaqda, burumları gün şüalarında qığılcım saçan toz pərdəsi arasında araba göründü. Çəpərin yanından kasıb geyimli iki yəhudi gedirdi. Biri boz kətana bükülmüş hansısa böyük bir əşyanı, digəri isə çubuğun üstündə yellənən başmaqlarə aparırdı.

      Lap yaxında, düz ağ borulu ağa evi ilə üzbəüz isə, ağacların budaq və əsən yarpaqları arasında kəndli Qaydanın daxması görünürdü. Daxmanın yanında torpağın üstündə kobud kətan köynəkli bir qız əyləşmiş və çörək qabıqları ilə çoşqa yemləyirdi. Sonra onu dizlərinin üstünə götürdü və onunla, itlə oynayırmış kimi, oynamağa başladı.

      Bu qeyri-adi görüntü Anelkaya maqnitin dəmirə təsiri kimi təsir etdi. O, skamyanın üstündən yerə sıçradı, təpədən aşağı qaçdı, amma birdən dayandı.

      Anelkanın atası bu daxmanın sahibi Qaydanı heç sevmirdi. Nə vaxtsa Qayda malikanədə muzdur kimi xidmət etmiş və sonradan, Anelkanın atasının iddia etdiyi kimi, qanunsuz olaraq, onun mülkiyyətinə keçmiş daxmada yaşamışdı. Buna görə də mülkədar onu heç vaxt malikanəyə işə götürmür, torpağı az olan Qayda isə tez-tez əvvəlki ağasının mülklərində təsərrüfatçılıq edirdi.

      Uzun illər boyu mülkədar və kəndli öz aralarında düşmənçilik edirdilər. Səbrini itirmiş mülkədar narahat qonşudan üzülüşməkdən ötrü artıq Qaydanın torpağını almağa hazır idi, amma kəndli bunu eşitmək belə istəmirdi. Qaydanın inəyini, atını, yaxud donuzunu malikanəyə götürmədikləri ay olmurdu. Onda kəndli şikayətlə nahiyəyə yola düşürdü və məhkəmənin hökmü ilə öz heyvanını azad edir, bəzən də satın alırdı. Mülkədar Qaydanın ağa meşəsindən oğurlanan odunu satmaqdan əldə olunmuş pulu ödədiyinə inandırırdı.

      Anelka atası ilə Qaydanın münasibətləri barədə tez-tez eşidirdi (daha nələr eşitmirdi) və buna görə də Qaydadan qorxurdu və onun daxmasını sevmirdi.

      Ancaq gözünü çoşqa ilə, bu hamının nifrət etdiyi heyvanla oynayan qızdan yayındıra bilmirdi. Anelkaya bu qızın, yəqin, mərhəmətli və bədbəxt olduğu kimi görünürdü. Hər necə olur-olsun, nə isə onu qıza doğru çəkirdi…

      Anelka kolları aralayaraq, tələsmədən bağı əhatəyə alan çəpərə yaxınlaşdı. O, köhnə idi, tünd-yaşıl mamırla və hansısa, toxunulmadan dağılıb-tökülmüş boz urla örtülmüşdü. Bir-birindən kiçik məsafədə üzərinə itiuclu tamasalar sırası oturdulmuş uzun köndələnlərin bəndlədiyi yoğun, yuxarısından itilənmiş dirəklər yüksəlirdi. Sanki uzunillik xidmətdən yorulmuş bu tamasalar ya irəli, ya da geri əyilmişdi. Bəzi yerlərdə heç yox idilər, başqa yerlərdə daha parlaq rəng və taxtanın elə də diqqətli olmayan düzəldilməsi çəpərin bu yaxınlarda, amma əvvəlkindən az məsrəflə təmir olunduğuna şahidlik edirdi.

      Anelka xanım qız və on üç yaşlı olmasını unudaraq, çəpərdəki dəlikdən keçdi və kətan köynəkli qıza yaxınlaşdı.

      Yazıq qız ilk dəqiqədə malikanədən olan və bəzəkli geyinmiş xanım qızdan qorxdu. Ağzını geniş açdı və qaçmağa hazırlaşmış kimi, ayağa sıçradı. Anelka cibindən peçenye çıxardı və qıza göstərib dedi:

      – Qorxma. Səni incitmərəm. Bax, sənə nə gətirmişəm! Dadına bax! – Bu sözlərlə peçenyeni qızın ağzına dürtdü. Qız təəccüblü gözlərini Anelkadan endirmədən yedi.

      – Yenə götür. Dadlıdır?

      – Dadlıdır.

      Anelka kötüyün üstünə əyləşdi, isə Qaydanın qızı isə isə çöməltmə oturdu.

      – Sənin adın nədir? – deyə Anelka onun yağlı, parlaq-xurmayı saçlarını tumarlayaraq soruşdu.

      – Maqda.

      – Al, Maqda, yenə peçenye ye. – Anelka belə dedi. – Bu çoşqa sənindirmi? – deyə donuza nəzər salaraq, əlavə etdi, Karusun quyruğundan yapışmağa çalışdığı donuz isə sifətilə ona tərəf dönür və inamsızlıqla xortuldayırdı.

      – Atamındır, – qız artıq bir qədər cəsarətlənərək, cavab verdi. – Kaş it onu gəmirməyəydi…

      – Karusik, yanıma… Sən isə, Maqda, həmişəmi donuzla oynayırsan?

      – Aha. Yaloska artıq böyükdür, Kaska isə keçən il öldü. Çuşa!.. Çuşa!.. Ona da mənimlə olmaq xoşdur, axı o da təkdir! Pan anasını güllələmək əmrini verib, digər çoşqaları isə atam satıb. Bax, yalnız birini saxlayıb.

      – Bəs donuzu nəyə görə öldürdülər?

      – Biçənəyin korlanmasına görə. Pan onu öz torpağında tutmuşdu.

      – Məgər sizin ancaq bir donuzunuz var idi?

      – Daha hardan götürək? Axı atam kəndlidir, ona görə də hər şeyimiz azdır.

      Bunu deyərək, o, ayağı altına yayılmış çoşqanı tumarladı.

      – Donuza çoxmu acıdın?

      – Bəs necə! Atam məni döyəndə daha acımalı oldu…

      – Səni döydü?..

      – Döymədi, saçlarımdan yapışdı və iki dəfə təpik vurdu.

      Qız bu barədə tamamilə sakit danışırdı. Anelka hətta ağardı. Bir anlığa xəyalına gətirdi ki, sanki Karusiki öldürüblər və onun özünü də belə amansızlıqla cəzalandırıblar.

      O, iztirablarına görə zavallını mükafatlandırmaq tələbatı hiss etdi, amma necə? Onun öz pulu olsaydı, Maqdaya donuz və gözəl paltar bağışlayardı,