Keçmişdən gələn səslər. Болеслав Прус

unundan hazırlanan nişasta surroqatı tərc.), manna sıyığı və qəndlə tıxayıb doldurdular, tərləməməsi və soyuqlamaması üçün tez-tez küçəyə çıxmasına imkan vermədilər, əzilməsindən ehtiyatlanaraq, qaçmasını qadağan etdilər.

      Belə tərbiyə sistemi sayəsində uşaq zəif böyüyür, anası məhz həmin vaxt müalicəyə başladığına görə, onları bir yerdə müalicə edirdilər. Oğlan üç ildə fransızca çərənləməyi birtəhər öyrəndi, həyatının yeddinci ilində artıq bir çox dərmanın dadını bilir, xəstə sayılır və özü də özünü xəstə sanırdı. Təbiətən xüsusi zərif və elə də küt olmayan uşaq darıxdırıcı, qorxaq, ləng varlığa çevrildi və ağıldankəmə bənzəyirdi.

      O ya susur, ya da, yaşlı ipoxondrik (xəstələnməkdən qorxma nəticəsindəbaş verən ruh düşgünlüyü xəstəsi – tərc.) kimi, öz nasazlıqlarından danışırdı. Yuzek kənar şəxslərdə qəribə təəssürat yaradırdı, evdəkilər isə ona öyrəşmişdi.

      Onun böyük bacısı Anelkanın on üç yaşı vardı. Hələ anasının çölə-bayıra çıxdığı vaxtlarda dünyaya gəlmişdi. Buna görə də qızı dayə və bonnaların (mürəbbiyələrin – tərc.) himayəsinə vermişdilər. Amma onlardan heç biri malikanədə bir ildən artıq xidmət etməmişdi. Hansı səbəbdən? Bu yalnız evin sahibinə məlum idi.

      Bonnalar və onları əvəz etmiş mürəbbiyələr Anelkanın tərbiyəsilə az məşğul olurdular və o öz xoşuna buraxılmışdı.

      Qız böyük bağda yüyürür, ağaclara dırmaşır, itlərlə, bəzən isə, ciddi qadağan olunsa da, muzdurların uşaqları ilə oynayırdı. Bəzən tövləyə girir və ali dərəcədə xeyirxah və aşkardır ki, buna görə ev sahibinin iltifatından faydalanan müəllimlərini ümidsizliyə uğradaraq, oğlan kimi, at sürürdü.

      Əvəzində qızın elmi və “yaxşı davranmalar” adlananları öyrənməsi tam biganəlik halında idi. Bu şeylərdə tamamilə məlumatsız idi, çünki onları heç kəs öyrətməmişdi.

      Bütün bu cəhətlər sayəsində Anelka elə də adi olmayan, ancaq cazibədar qız kimi böyüyürdü. Valideynlərndən gözəllik və təəssüratlılığı miras almışdı və onun yaşındakı uşaqların əksəriyyəti kimi, civə kimi canlı idi. Sərbəstlikdə böyüyür, buna görə də təbiəti sevir və anlayırdı.

      Tez-tez öz davranışı ilə onu əhatə edənləri təəccübləndirirdi. Hər cür güclü təəssürata tamamilə uşaq kimi cavab verirdi: gülür, ağlayır, tullanıb-düşür, ya da oxuyurdu. Bütün gözəl olan, yaxud hətta yaraşıqlı olan onu heyran edirdi; özgə dərdinə kömək etməkdən ötrü əsl fədakarlığa qadir idi. Düşünməyə vaxtı olanda isə tamamən yetkin, bir qədər sentimental, lakin həmişə nəcib mühakimələr yürüdürdü.

      Nəhayət, günlərin birində valideynləri Anelkanın bilgilərinin olduqca az, demək olar, əhəmiyyətsiz olduğunu kəşf etdilər və onda onun üçün elmli mürəbbiyəni, panna Valentinanı dəvət etdilər.

      Panna Valentina, mahiyyətcə, mehriban və yetəri qədər təhsilli, amma qəribəlikləri olan qadın idi. Kifir qoca qarımış qız, bir qədər demokrat, bir az filosof, bir balaca isterikalı və böyük pedant. Dərs vaxtı onu müşahidə edərək, insan deyil, mumiya olduğunu fikirləşmək olardı. Ancaq buz kimi zahirinin altında panna Valentinanı ya cəsur Yudifin (doğma şəhərini assuriyalıların hücumundan xilas etmiş yəhudi dul qadın – tərc.) tərəfdarı, ya da güclü cinsin hansısa xain nümayəndəsinin qurbanı edə bilən ən təzadlı hisslər alovlanırdı. Həm o, həm də bu, əlbəttə, kiçik miqyasda.

      Bu hekayənin əsas iştirakçı şəxslərinin ötəri xarakteristikası belədir. Onların hamısı vulkanın üstündəki kimi, yəni, sadəcə deyilərsə, müflislik təhlükəsi altında yaşayır.

      İKİNCİ FƏSİL

Oxucu qəhrəmanı, onun mürəbbiyəsini, eləcə də Karus ləqəbli iti yaxından tanıyır

      Kim xeyir, şər və sıxıntının dərki ağacından kağız meyvələr yeyibsə, bəlkə, hələ sadə dildə “dərsə cavab vermək” adlanan maarifçi məşğuliyyəti unutmayıb.

      Qarşınızda cavab verənin öyrənilmiş dərsi burnunun altında mızıldandığı, yaxud nəfəs dərmədən qırıldadatdığı həyəcanlı dəqiqələri xüsusi səysiz xatırlayarsınız. Sizi bütünlüklə – tozlu ayaqqabı altından pomadalanmış saçlara kimi – bürümüş təlaş, titrətmə ilə növbəsini gözləmə və başda sıxışmış ehtimallar: Bəlkə çağırmayacaq? Bəlkə tezliklə zəngdir? Birdən müəllimi müfəttişin yanına çağırdılar? Ya da hansısa möcüzə baş verdi?..” xatirinizdədir.

      Bu arada sizin tərləmiş sələfiniz dərsin son sözlərini söyləyərək, gözünü jurnalda onun familiyası qarşısına beş, üç, ya da bir yazan müəllimin əlindən çəkməməklə, öz yerinə oturub. Sonra daxilinizdə gurultu ilə şüşəyə çırpılan daş kimi birdən familiyanızı tələfüz edən müəllimin səsi soxulan dərin sakitlik hiss edirdiniz.

      Bu dəqiqədən etibarən duymağı, görməyi və hiss etməyi durdururdunuz, hardansa, udlaqdan üzüb gələn sürətli söz axı nı sizi aparır, dili hərəkətə gətirir, dişlərə tuş gəlir və havanı və darıxan müəllimin fikir orqanlarını dalğalandıraraq, , nəhayət, “konduit”də (şagirdlərin günahları qeyd olunan dəftərdə – tərc.) az-çox bərbad həddəki formaya axaraq, kristallaşırdı.

      Beşinci latın təsrifinin, sein, haben, werden alman feillərinin, eləcə də Misir fironlarının yanlış söylənilən adlarının həlledici əhəmiyyətinin olduğu gələcəyiniz üçün zəruri olan bu əmək üçün məmnun razılıq (böyüklərin birsəsli fikrinə görə) mükafat kimi xidmət edirdi.

      Şagirdlərin böyük sayı səbəbindən pedoqoji inkvizisiyanın qısa müddət və gec-gec təsir etdiyi məktəblərdə vəziyyət belədir. Uşağın dərslərə gündəlik cavab verməli olduğu ev təhsilində isə onun payı qorxu və əzablı naməlumluq əvəzinə, zəncirini qırmış kimi, dərsdən sonra coşqun sevinc partlayışı ilə növbələşən çoxsaatlıq kütləşmədir.

      Anelka üçün də oxşar dəqiqə yaxınlaşırdı: o, mürəbbiyəyə, panna Valentinaya sonuncu dərsini – coğrafiyanı cavab verirdi.

      Qız, sanki dua üçün bükülmüş əllərilə qara, cilalanmış masaya dayanaraq, otağın ortasında dayanmışdı. Parlaq iyun günəşində, tünd saçları qızıl saplarla hörülmüş kimi, işıldayırdı. Qeyri-iradi olaraq, bir ayağını götürüb, o birini qoyur, gah anasının otağının qapısına, gah tavana, gah da hər cür maarif silahları qalaqlanmış masaya baxırdı.

      –Modena – otuz min sakin. Şəhərdə səkilər bürküdən müdafiə üçün qapalıdır…Reqqio Redjio kimi tələfüz olunur…

      – “Reqqio” demək, xüsusən “tələfüz olunur”u əlavə etmək, ümumiyyətlə, lazım deyil. Anelka, sən dəhşətli dərəcədə fikri dağınıqsan, axı artıq on üç yaşın var…

      Bu irad boz saçlara, boz gözlərə və ağ çilli tünd-boz paltara malik panna Valentinanın nazik dodaqlarından uçdu.

      –Redjio.. .– Anelka təkrar etdi və dili dolaşdı. Onun ağappaq sifəti parlaq qızartı ilə alışdı, sapfir kimi göy gözləri narahat şəkildə ətrafa qaçışdı. Çətinləşdirici vəziyyətdən