Müşfiqli günlərim. Dilbər Axundzadə

qara mollasıdır?

      Mollaxana haqqında yazdığı bu həcvi eşidəndə qohumları təşvişə düşür, nənəsi Qızqayıt Mikayılı yanına çağırıb, ona öyüd-nəsihət verməyə başlayır:

      – Ay bala, yetim uşaqsan, özünü də, bizi də işə salarsan. Molla eşidər, sənə küfr oxuyar, deyər: oxşayıb oxşamışlarına. Mollaxananı heç atan Mirzə Qədirin də görməyə gözü yox idi. Ona görə də gedib “Səadət” məktəbində uşaqlara hər cür elm öyrədirdi.

      Mikayıl isə: – Nənə, mən Cəfər kimi şair olacağam, – deyib özünəməxsus bir hərəkətlə onun şeirini dedi:

      Əgər bütün bəşəriyyət ədüvvi-canım ola,

      Ürək süqut eləməz aldığı mətanətdən.

      Ricavü xəvfə məkan vermərəm gər alimlər

      Min il də vəz edələr dəhşəti-qiyamətdən.

      Qızqayıt xala fikrə gedər və deyərdi: – Cəfərin yolu ilə gedəcəksənsə, evimiz yıxıldı. Elə sizləri yoldan çıxaran Cəfər kimi adamlardır. Məgər Cəfər az əzab çəkir, onu gündə Dumaya çağırırlar. Bax, Cəfər bu gecə qardaşı oğlu Heydərin toyuna getmişdi. Hələ gəlməyib, Şahbikə səhərə kimi yatmayıb. Axırda öyrənib ki, Cəfəri Dumaya aparıblar. Səni də Dumaya apararlar. Yetim uşaqsan, mən də bu ağrıyan ayaqlarımla sənin dalınca gələ bilmərəm.

      Lakin bu kimi sözlər Müşfiqin əqidəsinə uyğun gəlmirdi. O, çox cəsarətli olduğundan sözü üzə deməkdən çəkinmirdi. Nənəsini başa salmağa çalışırdı ki, o, ancaq şair olacaqdır. Uşaqlıqdan şeirə belə həvəs göstərən Mikayıl sözün əsl mənasında çoxlu şeirlər yazardı. Ancaq o vaxt şeirlərini toplayıb saxlamamışıq. O öz hafizəsinə arxayın olduğu üçün hər şeiri köçürməzdi”.

      Mikayıl Müşfiq bir dərəcəli 10 nömrəli məktəbdə Respublikanın xalq artisti Şəmsi Bədəlbəyli ilə üç il eyni sinifdə parta arxasında oturmuş, birlikdə oxumuşdu. Onun xatirələrindən məlum olur ki, Müşfiq hələ lap uşaq yaşlarından şeir yazıb məktəbin divar qəzetində “Yel döyən oğlu Səbayıl” imzası ilə dərc etdirmişdir.

      Bir axşam rəfiqəm Pirayə sevinə-sevinə mənə yanaşdı. Onun üzündə qeyri-adi bir təbəssüm və həyəcan vardı.

      – Dilbər, sənə şad xəbər verəcəyəm, – dedi.

      Mən sual dolu gözlərimi ona dikdim.

      – Sənə Müşfiqdən məktub gətirmişəm, al!..

      Yerimdə donub qaldım.

      – Nə oldu, Dilbər? Al oxu, görək nə yazıb!

      Məktubu bərabər oxuduq. Müşfiq ilk görüşümüzdən aldığı təəssürat əsasında iki şeir yazmışdı. Sonralar həmin “İşidir” rədifli qoşmasının yaranma tarixini mənə danışdı. Sən demə, müsamirədə olduğumuz gecə, mən, sinəmə düşən uzun qara hörüklərimi geri atanda, Müşfiqin üzünə toxunubmuş. (Bəlkə də toxunmayıbmış.) Ancaq o məni inandırmağa çalışırdı ki, guya o günü onu ətirli bahar küləyi vurmuşdur… Həmin qoşma belə idi.

      Xayır, hörüklərin deyildir ilan,

      O əski şairlər söyləmiş yalan.

      Məni xəyal kimi ayağa salan,

      – O coşqun dalğalı telin işidir…

      “Əbədi sevgi” şeirindən həmin gecəni xatırladan misraları da oxucuların nəzərinə çatdırmaq istəyirəm:

      Xatırla, sevgilim, bir axşam çağı,

      Yandı gözlərimdə eşqin çırağı.

      Saçlarından ilham aldığım zaman,

      Sardı gözlərimi incə bir duman,

      Nə yüksəyi gördüm, nə də alçağı.

      Şeirlər xoşumuza gəldi. Məktubun sonunda Müşfiq mənə öz səmimi hiss və məhəbbətindən yazırdı.

      Pirayə mənim üzümə mənalı baxıb dedi:

      – Hə, nə deyirsən, Dilbər? Müşfiq kimi oğlanın ürəyini qırmaq olmaz!

      Mən elə bil iki yol ayrıcında qalmışdım. Pirayə birdən boynumu qucaqlayıb üz-gözümdən öpdü və dedi:

      – Olmaya tərəddüd edirsən, Dilbər? Mən Müşfiqi yaxşı tanıyıram. Ona inan! Onun məhəbbəti sənin əsl səadətindir.

      Mən Pirayəyə öz minnətdarlığımı bildirdim. O gecə yuxum ərşə çəkildi. Oxuduğum kitablardakı aşiqlərin surətləri bir-bir gözlərimdə canlanmağa başladı. Onların arzuları, düşüncələri, keçdiyi həyat yolları, aqibətləri haqqında düşündüm. Müşfiqi və özümü onlarla müqayisə etməyə başladım. Nə mən, nə də Müşfiq onların heç birinə bənzəmirdik. Bizim sevib-sevilməyə, gələcək müqəddəratımızı özümüzün həll etməyə hər cür imkanımız və ixtiyarımız var idi. Mən Müşfiqin səmimiyyətinə və sədaqətinə inanırdım. Bəs məni susmağa vadar edən nə idi? Yoxsa bu məhəbbətin mənim təhsilimə mane olacağından qorxurdum.

      Mən uzun zaman onun məktublarını cavabsız qoyar, görüşünə getməz, gedəndə də rəfiqələrimlə gedib tezcə də qayıdardım. Bunun səbəbi, bəlkə də o idi ki, bu gənc şairdə mənə olan ciddi, mənalı və dərin məhəbbəti birdən-birə dərk etmirdim…

      Müşfiqin dayısı Ağamehdigil mənim rəfiqəm Zibanın böyük bacısı ilə bir həyətdə yaşayırdılar. Bir gün Ziba seminariyada mənə yanaşıb dedi:

      – Müşfiqin dayısıgil bahar bayramı şərəfinə məclis düzəltmişdilər. Bizi də dəvət etmişdilər. Müşfiq də mənim yanımda oturmuşdu. Məclisin şirin yerində gördüm tutulub. Mən ondan bunun səbəbini soruşdum. Dedi: – Dilbər yadıma düşüb, gərək gedəm görəm. – Məclisdəkilərə səhhətinin pis olduğunu bildirib onlardan üzr istədi və məclisi tərk etdi.

      Sonra Ziba ərk ilə mənə baxıb dedi:

      – Dilbər, Müşfiqi incitmə. O səni tez-tez görməyəndə darıxır, bir yerdə qərar tutmur. Şair qəlbi kövrək olur. Onunla ehtiyatlı ol.

      Bu söhbətdən bir neçə gün sonra Ziba yanıma gəlib Müşfiqin məni çağırdığını dedi. Mən onun sözünü yerə salmadım. Küçəyə çıxanda Müşfiqin necə həyəcan və narahatlıqla yolumu gözlədiyini gördüm. O məni görən kimi sevindi və irəli gəldi. Görüşdük. Baxışları küskün, çöhrəsi dalğın idi. O, birdən mənə elə baxdı ki, sanki baxışlarından üstümə qığılcım yağdırdı. Lakin düşündüyüm kimi olmadı; məni çox mehriban və səmimi dindirdi:

      – Necəsən, Dilbər?

      – Çox sağ olun, yaxşıyam. Bəs siz necəsiniz?

      Mənə elə gəldi ki, sualımın cavabında umu-küsü edəcək. Lakin o ürəyindən keçənləri gizlədə bildi.

      – Niyə, pis deyiləm, – dedi. Baxışlarını ətrafda dolandırıb birdən mənim üzərimdə saxladı. – Dilbər, əgər vaxtın varsa, gəl Pionerlər (indiki Ə.Vahid – red.) bağına gedək. Sənə deyiləsi çoxlu sözüm var.

      Mən getmək istəmədim. O, təkid etdi:

      – Məktubumu