Казан-йорт / Казань-юрт. Марат Амирханов

– диде диван әһеле Хөрмәтулла бәк. – Мәетен этләргә ташларга. Эткә – эт үлеме.

      – Тагын нинди фикерләр бар? – дип сорады хан.

      Бүлмә эче азга гына тынып калды. Тимбай бахшы шул форсаттан файдаланып калырга ашыкты. Башын иеп:

      – Хөрмәтле хан хәзрәтләре, рөхсәт итсәң, мин дә тәкъдимемне әйтер идем, – диде.

      – Сөйлә, бахшы, – диде Мөхәммәдәмин.

      – Мин ул кара йөрәк Кәлимәтне, ат койрыгына тагып, урам буйлап йөртүне мәгъкульрәк саныйм. Ник дисәң, казыкка утырту бик җиңел җәза булыр иде.

      – Йә, ярый, тагын? – дип, хан Арча бәге Хуҗаш морза ягына борылды.

      Тегесе шундук яшьләрчә җиңеллек белән урыныннан күтәрелде.

      – Әлеге тәкъдимнәрне мин хупламас идем, – диде Хуҗаш. Җыелышучылар тиз генә колактан-колакка пышылдашып алдылар.

      – Дәвам ит, бәк, – диде хан.

      Хуҗаш тамагын кырды да сүзен ялгап китте:

      – Мәсьәләнең асылында урыска табыну ята. Иң элек әнә шул мескенлекне төбе-тамыры белән йолкып ташлау зарур. Шулай булмаганда, бер Кәлимәт урынына икенчесенең калкып чыгуын көт тә тор.

      – Тәгаен генә нәрсә тәкъдим итәсең?

      – Хан мәйданына мөхтәрәм җәмәгатьне җыеп, Кәлимәттән шунда кылган гамәлләре өчен җавап тоттыру мәслихәт булыр дип саныйм, – диде Хуҗаш бәк. – Сизәсеңдер, мөгаен, урыс алдында тез чүгү гомум бәлагә әверелеп бара, милли йөзебезне, милли горурлыгыбызны югалта башладык.

      – Бәкнең тәкъдименә кушыласызмы? – дип сорады Мөхәммәдәмин.

      – Бик хуп, кушылабыз, – дип шаулаштылар бүлмәдәгеләр.

      – Мин дә риза, – диде хан, – Хуҗаш бәк, үзеңне бу хөкемнең баш казые итеп билгелим. Базар көнне халыкны җый.

      Хуҗаш бәк иң элек Кәлимәт белән күзгә-күз очрашып сөйләште. Элекке баш карачы үзен бик эре тотып маташкан иде дә, кикриге бик тиз шиңде. Чөнки бәк Казан ханлыгында урыс йогынтысының көчәюен бөтен нечкәлекләренә кадәр белә иде, тегене читәнгә китереп терәде.

      – Мин барысын да ачыктан-ачык икърар итсәм, гомерем сакланачакмы? – дип белеште Кәлимәт.

      – Башта тыңлап карыйк, – диде Хуҗаш.

      Кәлимәт Мәскәүнең олуг кенәзе Иван Васильевич белән ике арадагы яшерен элемтәләре, гамәлләре, ханнар артыннан күзәтү алып баруы, аларны тәхеттән төшерү максатында яла ягулар оештыруы турында тәфсилләп сөйләде.

      – Менә шуларны җыенда да бөртекләп бәян итәрсең, – диде Хуҗаш, – тәүбә итәрсең.

      – Исән-сау калырмынмы, ышандырасыңмы?

      – Хөкемне җәмәгать чыгарачак. Тик шуны кисәтәм: соңарган акыл хак хөкемнән азат итми.

      Мондый хөкем җыенын Казан-йортның белгәне дә, күргәне дә юк иде әле. Барлык даругаларның башлыклары чакырылды, ханлыкның сәед-ахуннары, имамнары килде. Хөкүмәт, диван, угланнар тулы килеш катнашты. Хан өчен аерым урын әзерләделәр. Мәйдан тулы халык, энә төшәр урын юк.

      Хөкем өйлә намазыннан, кояш төш вакыты турысыннан авыша башлап, икенде намазына чаклы, ягъни һәрнәрсәнең күләгәсе төш вакытындагы күләгәсеннән башка үзе озынлыгы кадәр ике өлеш озынайганнан алып, кояш тәмам баеп беткәнчегә кадәр барды.

      Кәлимәт,