Казан-йорт / Казань-юрт. Марат Амирханов

булсаң, мин – күмер.

      – Мөхәммәдәмингә улына караган кебек карый олуг кенәз, ышана. Хан безнең сүздән чыкмас…

      – Поганый татарин, яко с его взяти, – диде Телешев, бүртенгән иреннәрен ямьшәйтеп. Лакей тәкъдим иткән шәрабны бер йотым эчеп куйды да сүзен дәвам итте: – Алар утка пычак ташлауны зур гөнаһка саныйлар, кош-кортка тимиләр, җиргә сөт түкмиләр, авызга капкан ризыкны төкермиләр… Әмма кешеләрне үтерүне, мәмләкәтләрне тар-мар итүне бернәрсә урынына да күрмиләр, күңел ачуга гына исәплиләр.

      Телешев, үзеннән-үзе канәгать булган хәлдә, мунчаладай салынып төшкән сирәк төкле сакалын сыпырып куйды. Шул чагында бармакларындагы асыл кашлы йөзекләре ялтыр-йолтыр җемелдәшеп китте. Купшылыкны ярата иде ул. Бармаклары гына түгел, муены да зиннәтле тәтиләргә уралган иде.

      – Күрәм, Папа Иннокентий IV нең илчесе монах Иоанн Карпинның сәяхәтнамәсен энәсеннән җебенә кадәр үзләштергәнсең, кенәз, – дип, Кляпик та белдеклелеген күрсәтергә ашыкты. – Анда, дөрес, тәүге татарлар турында, монголлар белән килгән татарлар турында сүз бара, чөнки монах, ханның Ауропага мөнәсәбәтле ниятләрен ачыклау өчен, 1246 елда җибәрелә. Аңа кадәр Батый Ауропа анакайны дер селкетеп ала. Венгрияне, Польшаны, Далмацияне пыран-заран китереп, Әдрән диңгезгә чыга. Хан бөтен Ауропаны яулап алган булыр иде, ихтимал, тегеләрнең бәхете җиңә, Батый Монголия империясенең баш хакиме Үгәдәйнең вафаты турында хәбәр ала, гаскәрен Идел буена кайтарырга мәҗбүр була.

      – Әйе, ауропалылар асларына җибәрә ул вакытта, – дип, авызын иләктәй ерды Телешев. – Фәкать Франция короле Людовик кына, Ходайның рәхмәтенә өмет итеп, кылычын һәрдаим кайрап тора.

      – Шуңа күрә аны Изге Людовик дип йөртәләр дә. Аннан болай Иоанн Карпин татарларның бик күп яхшы сыйфатларын да санап үтә. «Татарларда зина кылу, азгынлык үлем җәзасы белән хөкем ителә, – дип яза илче монах. – Йозак кулланмыйлар, алар телендә ул сүз гомумән юк. Үзләре куркак, түрәләрне хөрмәт итәләр, эчкәндә дә талашмыйлар, хатын-кызларга карата бик тыйнаклар, сүгенүне җаннары сөйми, эссене дә, салкынны да, ачлыкны да зур түземлелек белән кичерәләр, бер-берләренә ярдәмчел…»

      – Җитәр, кенәз, бу сүзләрдән косасы килә башлады инде, – дип бүлде әңгәмәдәшен Телешев, – татарларның элеккеләре дә, хәзергеләре дә шул бер чыбыктан куылган вәхшиләр инде алар. Иң яхшы татар – үле татар. Безнең олуг максатыбыз шуннан гыйбарәт. Ә дипломатия, илчелек, вәкиллек – бүгенге вазгыятьнең вакытлы уеннары гына, дөресрәге, күз буяу.

      Чынлап сөйлиме, шаярта гынамы бу? Һич аңламассың, дип уйлап куйды Кляпик. Ә үзе итагатьлек белән башын иде. Лакейга да ым какты. Тегесе шәраб тулы бәллүр бокалларны хуҗаларына сузды.

      Эчеп куйдылар. Беразга гына тынлык урнашты. Тышта буран чын-чынлап котырына башлаган иде, ахры, карета тәрәзәләренә туктаусыз лып та лып итеп кар бәрә. Ач бүре тавышлары чыгарып, җил уйный. Түрәләрнең генә хәбәрләрендә дә юк. Шәраб тәмам телләрен ачты.

      – Хан куярга түгел, Казан ханлыгын Рәсәйгә кушарга кирәк, – дип, янә кызарынып-бүртенеп чыкты дьяк.

      – Эш