Pianoçu. Владислав Шпильман

Hətta fransız qoşunlarının başında elə o dövrdəki adamlar dururdu: Peten, Veyqan – Foşa məktəbinin ən yaxşı komandirləri. Onların bu dəfə də almanları əvvəlkindən pis dəf etməyəcəklərini gözləmək olardı.

      Mayın 20-si günorta yanıma tanış skripkaçı gəldi. Birlikdə Bethovenin çox sevdiyimiz, amma çoxdan çalmadığımız sonatalarından birini xatırlamaq istəyirdik. Bir neçə dostumuz da gəldi və anam mənə xoş olsun deyə nahar hazırladı. Gözəl günəşli gün idi, biz qəşəng qəhvə içir, anamın bişirdiyi piroqlardan yeyirdik, hamının kefi kök idi; almanların Parisə yaxınlaşdıqları artıq məlum idi, amma heç kəs xüsusi olaraq təşviş keçirmirdi, axı hələ Marna – təbii müdafiə sərhədi qalırdı. Burda hər şey Şopenin skerso si minorunun ikinci hissəsindəki fermata6 kimi dayanmalı idi, bundan belə almanlar elə hücuma keçdikləri sürətlə də öz sərhədlərinədək geri çəkilməli idilər. Üstəlik, müttəfiqlər bununla da kifayətlənməyib son qələbə akkordlarını vurmalıydılar.

      Biz qəhvəmizi içib ifa etməyə hazırlaşdıq. Mən yaxşı ifanı qiymətləndirməyi və musiqidən zövq almağı bacaran diqqətli dinləyicilərin əhatəsində royal arxasına keçdim. Sağımda skripkaçı, solumda isə notları çevirmək üçün Reginanın gənc və gözəl rəfiqəsi dayanmışdı. Adama xoşbəxtlik üçün bundan artıq nə lazım idi ki?! Biz telefonla zəng etmək üçün aşağı mərtəbədə yerləşən dükana getmiş Qalinanı gözləməli olduq. O, geri qayıdanda əlində adını xatırlamadığım qəzetin xüsusi buraxılışı vardı. Baş səhifədə mətbəədə tapıla biləcək ən iri hərflərlə bu kəlmələr çap olunmuşdu: PARİS ƏLƏ KEÇİRİLİB!

      Mən başımı royalın üzərinə salıb müharibə başlayandan bəri ilk dəfə hönkürdüm.

      Zəfərlərindən məst olmuş almanlar indi onun dadını çıxarandan sonra yenə yaxamızdan yapışacaqlar, hərçənd Qərb cəbhəsində müharibə gedərkən də onların bizi unutduqlarını söyləmək olmazdı. Qarətlər, yəhudilərin köçürülməsi və Almaniyaya işləməyə göndərilməsi ara verməmişdi, amma buna artıq öyrəşməyə macal tapmışdıq. İndi bunlardan da betər şeyləri gözləmək lazım idi.

      Sentyabrda ilk sürgünlər həyata keçirildi – yəhudilər Beljis və Xrubeşovdakı düşərgələrə göndərildi. Orda meliorasiya işlərində «düzgün tərbiyə» alan yəhudilər günlərlə qurşağacan su içində dayanıb çala qazırdılar. Onlara sutka ərzində yüz qram çörək və bir boşqab duru şorba verirdilər. İş vəd olunduğu kimi, iki il deyil, cəmi üç ay çəkirdi, amma elə bu müddət də həmin adamların tamamilə gücdən düşməsi üçün bəs edirdi. Üstəlik, çoxu da vərəmə yoluxmuşdu.

      Varşavada qalan bütün kişilərsə işə yazılmalı və həftədə minimum altı gün fiziki işlə məşğul olmalı idi. Bundan yayınmaq üçün əlimdən gələni edirdim. Əsas da barmaqlarıma görə: buğumların cüzi şəkildə belə zədələnməsi, əzələlərin azacıq dartılması, ya da yüngül bir zədələnmə pianoçu karyerasına son qoymaq üçün kifayət edirdi. Henrik bu məsələyə tamamilə başqa cür yanaşırdı: onun fikrincə, yaradıcı işlə məşğul olan hər kəs ağır fiziki əməyi də sınaqdan keçirməli, onun nə bahasına başa gəldiyini öyrənməlidir. Odur ki qardaşım da könüllü şəkildə işə yazıldı və bununla da təhsilini davam etdirmək imkanından məhrum oldu.

      Tezliklə hər kəsi sarsıdacaq iki hadisə baş verdi: birincisi, almanların İngiltərəyə hava basqını, ikincisi, gettoya aparan küçələrdən asılmış elan lövhələri idi. Bu elan lövhələri rayonda yatalaq xəstəliyinin yayıldığını xəbər verir və insanların ordan uzaq gəzməsi barədə xəbərdarlıq edirdi. Tezliklə almanların polyak dilində nəşr etdikləri yeganə Varşava qəzetində həmin mövzu ilə bağlı rəsmi açıqlama verildi: yəhudilər ictimai ziyanlı elementlərdir və yoluxucu xəstəliklər yayırlar! Onları heç də gettoda qıfıllamırdılar, bu sözün özü tamamilə yersizdir. Axı almanlar alicənab və mədəni xalqdır, onlar hətta yəhudilər kimi parazitlər üçün heç vaxt getto yaratmazdılar – axı yeni Avropa nizamı getto kimi orta əsrlər qalığı ilə bir araya gələ bilməz. Əksinə, şəhərdə təkcə yəhudilərin yaşayacağı ayrıca rayon təşkil etmək planlaşdırılır. Onlar orda özlərini azad hiss edəcək, öz ayinlərini həyata keçirəcək və öz mədəniyyətlərini çiçəkləndirəcəklər. Bu rayon müstəsna olaraq gigiyena nöqteyi-nəzərindən hasarlanıb – yatalaq və digər «yəhudi» xəstəlikləri Varşavanın yerdə qalan əhalisinə keçməsin deyə. Açıqlama gettonun sərhədlərinin dəqiq göstərildiyi şəhər xəritəsi ilə müşayiət olunurdu.

      Bizsə küçəmizin bütünlüklə gettonun içində qaldığına və yeni mənzil axtarışına çıxmaq əzabına qatlaşmadığımıza görə şükür etməli olduq. Şəhərin başqa hissələrində yaşayan yəhudilər bizimlə müqayisə edilməyəcək dərəcədə pis vəziyyətlə üzləşdilər. Onlar oktyabrın sonunadək getto hüdudunda yeni yaşayış yeri tapmaq üçün külli miqdarda dəbbə pulu ödəməli oldular. Ən bəxti gətirənlər gettonun Yelisey çöllərinə çevrilmiş Sennayada, ya da ona yaxın ərazidə boş otaqlara köçdülər. Yerdə qalanlar Qusinaya, Drakonya və Zamenxofa küçələrində yəhudi kasıblarının lap çoxdan məskunlaşdığı natəmiz məkanlarla kifayətləndilər. Gettonun çıxışını noyabrın 15-də bağladılar. Həmin axşam Sennaya küçəsinin Jelyaznaya ilə kəsişdiyi yerdə bəzi işlərim vardı. Yağış yağsa da, ilin bu fəsli üçün son dərəcə mülayim hava idi. Qaranlıq küçələrdə qollarında ağ sarğılı adamlar qaynaşırdı. Onlar qəfəsə salınmış və hələ ona öyrəşməyə macal tapmamış heyvanlar sayağı həyəcanla ora-bura qaçırdılar. Evlərin divarlarının dibində yağışdan islanmış və palçığa batmış pərqu topalarının üstündə uşaqlı qadınlar ağlaşırdılar, əslində, övladları da onlardan geri qalmırdı. Bu, son anda gettoya gətirilmiş və burda ən bərbad otağı belə əldə etmək imkanından məhrum yəhudi ailələri idi. Ən çoxu yüz min nəfərin yerləşə biləcəyi və əhalisi artıq həddən ziyadə sıx olan rayonun ərazisində indi yarım milyondan artıq adam yaşamalı idi.

      Yenicə yonulmuş ağacdan düzəldilmiş kvadrat darvazalar zülmət küçənin fonunda fənər işığında aydın seçilirdi. Bu darvazalar gettonu eyni şəhərdə kifayət qədər geniş ərazidə yaşayan azad insanların dünyasından ayırırdı.

      Bundan belə heç birimizin həmin sərhədi keçməyə ixtiyarımız yox idi.

      Bir gün atamın dostu ilə qarşılaşdım. Həmçinin musiqiçi olan bu adam elə atam kimi mülayim xasiyyətli və qayğısız birisi idi.

      – Hə, bütün bu baş verənlər barədə nə düşünürsünüz? – o, əsəbi şəkildə güldü və əli ilə izdihamı, divarları və getto darvazalarını göstərdi.

      – Nə düşünürəm? – mən sualı təkrarladım. – Onlar axırımıza çıxacaqlar.

      Amma qoca dediklərimlə heç cür razılaşmaq istəmirdi, ya da razılaşmaq iqtidarında deyildi. O, yenidən qəhqəhə çəkərək – bu dəfə bir qədər süni şəkildə – çiynimi şappıldatdı və ucadan dilləndi:

      – Kefinizi pozmayın! – o, paltomun düyməsindən yapışıb öz çəhrayı sifətini yaxınlaşdırdı və əminliklə – hərçənd, bəlkə, bu məqamda da mahir aktyor kimi rola girmişdi – bəyan etdi: – Onsuz

6

Fermata – çalarkən, ya oxuyarkən səsi bir qədər uzatmaq və ya ara vermək lazım gəldiyini göstərən işarə