Hekayələr. Франц Кафка

xalat asqıdan boşuna asılıb qalsa da, o, iş paltarında oturub mürgü döyür, qulluğa tam hazır vəziyyətdə, sanki hər an öz rəisinin çağırışını gözləyirdi. Bu səbəbdən onsuz da nimdaş olan forma, arvadı və qızının səylərinə baxmayaraq, şux görkəmini tamam itirmişdi. Üstündəki ləkələrdən rəngi seçilməyən, yalnız düymələri daim parıldayan və qocanın narahat da olsa, sakit yatdığı bu paltara Qreqor bəzən bütün axşam ərzində tamaşa edirdi.

      Saat onu vuranda arvad kişini ehmalca yuxudan oyatmağa və yataqda uzanması üçün dilə tutmağa çalışırdı, çünki o, səhər saat altıda işə gedirdi, rahat yuxuya ehtiyacı vardı, bu yuxu isə kresloda mümkün deyildi. Ayaqçılığa başlayan gündən tutulmuş olduğu höcətlik mərəzi ucbatından o, adətən, mürgü döyə-döyə oturduğu masanın arxasından heç vaxt özxoşuna qalxmır, onu yalnız çətinliklə yola gətirib yatağa aparandan sonra təzədən yuxuya gedirdi. Arvadı ilə qızı nə qədər çənə döysələr də, azından on beş dəqiqə ərzində o, gözlərini açmadan elə oturduğu yerdəcə ağır-ağır başını bulayırdı, qolundan yapışıb ehmalca darta-darta qulağına nəvazişli sözlər pıçıldayan anasına kömək etmək üçün Qreta da öz işindən ayrılmalı olur, amma bu da kresloda yerini rahatlayan qocaya təsir etmirdi. Yalnız qadınlar qoltuğuna girib onu ayağa qaldırandan sonra o, gözlərini açıb növbə ilə gah qızına, gah da arvadına baxır, acı-acı gileylənirdi: “Budur mənim həyatım. Budur mənim qoca vaxtımda rahatlığım”. Vücuduna gücü çatmırmış kimi qadınlara dayaqlanıb onların köməyi ilə ağır-ağır ayağa qalxır, qapıya çatanacan bu cür gedib qapıya çatanda başı ilə işarə edirdi ki, bəs qadınlar daha geri qayıtsınlar, sonra da özü təkbaşına getməyə üz qoyurdu, amma yenə də arvad öz tikişini, Qreta da qələmini bir kənara qoyub atasının köməyinə tələsir, onu ehmalca yatağa uzadırdılar.

      İş-gücün yorub taqətdən saldığı bu üzgün ailədə kimin macalı vardı ki, Qreqora gərək olduğundan artıq vaxt ayırsın? Məsrəfləri getdikcə azaltmalı olurdular, axırda qulluqçunu da işdən çıxartdılar, indi yalnız səhərlər və axşamüstü evin ən ağır işlərini görməyə ağ, pırpızsaçlı, yekəpər bir arvad gəlirdi. Özünün ağır tikiş işiylə bahəm yerdə qalan bütün işləri ana görürdü. Ailə hətta ana ilə bacının qabaqlar şənliklərə, təntənəli mərasimlərə böyük həvəslə taxdıqları qiymətli daş-qaşı da satmağa məcbur olmuşdu. Qreqor bunu həmin əşyaların neçəyə satılması barədə axşamlar aparılan söhbətlərdən bilirdi. Ən çox ona təəssüflənirdilər ki, indiki durumlarına görə xeyli böyük olan bu mənzili buraxıb getmək mümkün deyildi, çünki Qreqoru necə aparmaq məsələsi hələ həll olunmamışdı. Amma Qreqor yaxşı başa düşürdü ki, ayrı mənzilə köçməyə mane olan şey təkcə onun mövcudluğuyla bağlı deyil, onu nəfəslik qoyulmuş hər hansı qutuda asanlıqla aparmaq olardı. Mənzili dəyişməməyin başlıca səbəbi tam ümidsizliklə – onlara heç bir qohum-tanışın başına gəlməyən bir müsibətin üz verməsiylə əlaqədar idi. Ailə dünyanın yoxsul bəndələrdən tələb etdiyi hər şeyi edirdi: ata kiçik bank xidmətçilərinə səhər yeməyi daşımaqla, ana özgələrə alt paltarı tikməklə özünü üzür, piştaxta dalında dayanan bacı isə alıcıların hər cür şıltaqlığına dözməli olurdu – daha bundan artığına gücləri çatmırdı.

      Kişini yatırandan sonra yenidən qonaq otağına qayıdan qadınlar işə başlamazdan öncə yan-yana oturub üzlərini bir-birinə söykəyəndə Qreqorun belindəki ağrı hər dəfə təzədən şiddətlənirdi; anası onun otağına işarə edib: “Ört o qapını, Qreta”, – deyirdi və Qreqor yenə qaranlıqda qalırdı. Qadınlar isə divarın o üzündə səssizcə ağlayır, ya da gözlərini bir nöqtəyə zilləyib dinməzcə otururdular.

      Qreqor gecəni də, gündüzü də, demək olar ki, tam yuxusuz keçirir, hərdən ümidlə düşünürdü ki, bax elə indicə qapılar taybatay açılacaq və o, əvvəlki əyyamlarda olduğu kimi yenidən ailənin bütün qayğılarını öz əlinə alacaq. Uzun fasilədən sonra yenə onun xəyalında sahibkar və müdir, tanış kommivoyajerlər və şagird-uşaqlar, səfeh dalandar və başqa firmadan olan iki-üç dostu, bir əyalət mehmanxanasının qulluqçusu və ciddi niyyətlə xeyli müddət nazını çəkdiyi şlyapa mağazasının kassiri – şirin və ötəri xatirələr – canlandı. Yaddaşında bir-birinin ardınca peyda olan bu yad və unudulmuş adamlar ona və ailəsinə kömək etmək əvəzinə, nədənsə hamısı bir nəfər kimi çox ötkəm görünürdülər və yaddaşından çəkilib gedəndə Qreqor buna hətta sevinirdi də. Sonra isə o, ailə qayğısı çəkmək həvəsini təzədən itirir, ona pis baxdıqlarını fikirləşib hiddətlənir, nə yemək istədiyini heç özü də dürüst bilmədiyi halda, xəyalından ərzaq anbarına soxulmaq keçir, aclığı olmasa da, payına düşən hər şeyi qamarlamağı düşünürdü.

      Artıq Qreqorun könlünü nə iləsə ovutmağın qeydinə qalmayan bacısı səhərlər və öylə vaxtı mağazaya qaçmazdan qabaq hansısa qidanı elə ayağıylaca qapıdan içəri itələyir, axşamlarsa yeməyə toxunulub-toxunulmadığına heç fikir də vermədən – Qreqor çox vaxt yeməyə toxunmurdu – bir dəfə süpürgə çəkməklə yığışdırıb atırdı. Otağın yır-yığışıyla indi yalnız axşamlar məşğul olan bacısı öz işini tələm-tələsik görür, başdansovdu eləyib çıxırdı; divarlar boyunca çirkli zolaqlar uzanıb gedirdi, hər tərəf toz-torpaq və çirkab içində idi. İlk vaxtlar bacısı içəri girəndə Qreqor özünü zir-zibilin qalaqlandığı küncə verir, bununla da öz aləmində bacısını natəmizliyə görə, bir növ, məzəmmət edirdi. Amma lap əgər orada həftələrlə qaxılıb qalsaydı da, xeyri yox idi – bacısı düzələn deyildi, çünki zibil qalağını özü də çox yaxşıca görürdü, sadəcə, belə qərara gəlmişdi ki, əl dəyməsin. Üstəlik də, Qreta qabaqlar ona əsla xas olmayan, indi isə ümumən bütün ailəyə sirayət etmiş bir dəymədüşərliklə fikir verirdi ki, Qreqorun yuvasına özgə kimsə ayaq basmasın, otağın yığışdırılması təkcə onun işi olsun.

      Bir dəfə anası əl-qolunu çırmalayıb işə girişmişdi, otaqda yır-yığışa başlayıb bir neçə vedrə su işlətmişdi – suyun bol işlədilməsi, əslində, heç Qreqoru da açmamışdı, incik halda divana sərilib tərpənməmişdi və buna görə cəzasını almışdı, axşam otaqdakı dəyişikliyi görən kimi bacısı bərk sarsılaraq təpədən-dırnağa təhqir olunmuş halda dərhal qonaq otağına cummuş, anasının yalvar-yaxarına məhəl qoymadan ucadan hönkürmüşdü. Vahimə içində kreslodan dik qalxan atası da, elə anası da onu bir xeyli müddət heyrətlə süzəndən sonra əməlli-başlı əl-ayağa düşmüşdülər – sağ tərəfdən ata məzəmmətə keçmişdi ki, bəs axı, həqiqətən də, ana niyə bu işi qızın öhdəsinə buraxmayıb; sol tərəfdən də, əksinə, Qreta dil boğaza qoymadan çığırmışdı ki, indən belə bu iş daha heç vaxt ona tapşırılmayacaq. Bu arada arvad ərini yataq otağına çəkmək istəsə də, bir şey çıxmamışdı, kişi həyəcandan özünü heç cür ələ ala bilmir, hıçqırıqdan titrəyən Qreta isə balaca yumruqlarıyla masanı döyəcləyirdi. Bu vaxt hikkəsindən Qreqor da bərkdən fısıldayırdı, çünki qapını örtmək və bu həngamədən onun canını qurtarmaq heç kəsin ağlına gəlməmişdi.

      Lakin Qreqora əvvəlki qayğını göstərmək qulluğunun yorub əldən saldığı bacını təngə gətirəndə də ananın onu əvəzləməsinə lüzum yaranmadı; intəhası Qreqor baxımsız da qalmadı, – qayğı