En Chranz. Johann Widmer

kwitt gsii.

      Dä Puurscht hämer so richtig wele verseckle.

      Eine vo sine Trampeltier hät verzellt, ooni d Luft us de Bloosbälg heig dää weidli uusgöörgelet, also wän sii uufhöörtid z trampe seig rasch «fertigmusig»

      Und wän de Bloosbalg nöd verhebi, gèbis en gspässige Toon, will die Holzrööre aafangid z fibriere.

      Es isch en feine und durtribne Plaan gsii und er hät, uf siini Aart friili, beschtens funkzioniert.

      Die beide am Bloosbalg händ von jetzt aa unregelmäässig trampet, mer händ dän d Wuche druuf zwee fiini Schnitt in Balg gschnitte und vo deet ewääg hät mer bi de tüüffe Töön immer sones giftigs Pfiiffe ghört. Ussert em Orgelischt, dä isch glaub taub uf beidnen Oore gsii.

      Di anderi Wuche hämer mit eme Hölzli en Windkanaal blockiert und jetz hät eini vo de hölzige Pfiiffe afoo Fuurze und Tschädere.

      Em groosse Chilemusiger isch das ales schiissegliich gsii, er hät sogaar bi dène Fuurztöön no chöne so dezue ane giixe wien e schlächt ggöölets Fuerwerch.

      Di reinschti Chatzemusig.

      Im Doorf häts scho mängisch gheisse, dä Jüngling a de Oorgele seig meini au nöd de bescht aber suscht hät niemer psunders gmèckeret. Mer isch ja nöd wäg de Musig i d Chile.

      Wo dänn emool die beede Trampli zmittzt ime Stuck uufghört händ Wind z produziere will d Seili grisse sind, isch ebe «fertigmusig» gsii.

      Do isch de Oorganischt vorne a d Empoore gstande und hät em Volch da une di frohi Botschaft proocht, d Oorgele sei na beschtens zwääg, aber leider Gottes seig s Windwèèrch kabutt, aus, futsch, finittoo.

      E Reparatuur looni sich nööd, defüür seig jetz de Momänt choo, es moderns Geblèèsi iizboue, öppe soo, wies i de Chile vo Ilau, vo Basserschdoorf und vo Brütte und an andere rächte Oort i de Gäget scho gmacht woorde seig.

      Ali Chöpf händ gniggelet und dän hät jede kontroliert eb sis Portmenee no doo seig, das isch bin öis son en Refläx wämer vo Gält redt.

      Us öiseren abverheite Raach am Öörgelimaa isch imerhiin di stolzi Gwüssheit gwachse, das wägen öis d Chile zunere moderne Oorgle choo seig.

      Wän de Wätterfrosch am Radio im Jäner oder Horner vome groosse Russlandhooch gredt und sibiirischi Chelti versproche hät, isch de Momänt choo, womer öises Iisfäld paraat gmacht händ.

      D Vooraarbet hämer aber scho lang vorane an es paar waarme Hèrbschttääg, im Altwiibersumer gmacht.

      Dän hämer e Schweli poue zum s Riedt im Tolacher uufzstaue.

      Zwüsched de Fore und em Güleloch vo de Soumeschterei häts e breiti Tüele ghaa wo s Wasser ligge pliben isch und deet es chliises Riedt gmacht hät mit Schilf und Segge, Chopfwiide und es paar groosse Birke. Dezwüschet häts es paar viereggigi Wasserglunggene ghaa, deet wo de Forepuur im Sumer Turpe gstoche hät zum sini Gaartenèèrde z verbessere.

      Mängisch häts sogaar Frösche im Wassser ghaa, won em graue Reigel abchoo sind, aber susch isch im Tolacherriet nüüt Psundrigs loos gsii, abgsee vom Sunetau, ere Pflanze wo de Frösch ghulfe hät, Flüüge z frässe.

      Am undere Rand hät es tünns Bächli s voorig Wasser gäges Lindegüetli abe gleitet.

      Und genau das Bächli hät mer müese uufstaue und dän hät sich s Moos ganz gmaach mit Wasser gfüllt.

      Die Bachschweli isch jedes Joor es Meischterwèrch vo de Wasserboukunscht woorde. E Wuer womer nadisnaa mit em stiigende Wasser hööcher und stèèrcher gmacht händ.

      Zerscht hät mer, kwèèr dur de Bach und s Poort deruuf e Reie langi, staarchi Pfääl müese tüüff in Boden ine bätze.

      Zwüschet dene Stange hämer Faschine tüntlet, echli moderner gseit, mer händ us Wiiderüetli und Schilfstängel sonen Aart vo Büürdeli trület und dän zwüschet die Stange gwobe, so wien e Lismete, emool vornenume und dän hinenume.

      Hinedraa isch das Gitter mit Läischole und rotem Lätt verläächnet und dän mit Wasepösche und Stei hinderfüllt woorde bis öppen uf d Hööchi vom Rietbode.

      Die Wuer hämer immer ame waarme Herbschttaag gmacht will mer debii rächt dräckig woorde sind und nachhèèr es Baad ime Turpeloch pruucht händ und das isch im Oktoober aagnèèmer gsii als im Jäner.

      Das Wuere hämer meischtens mit den Eschiker zäme gmacht, will die ja dän vom Iisfäld au profitiert händ.

      Bi deren Aarbet sind natüürli Zänslete und Trätzlete a de Tagesoornig gsii und wän d Eschiker ihres «Lindauerlied» («Lindauer Füdlischauer, Chèèrnebiisser, Hoseschiisser»)gsunge händ, sind scho emool Dräckschöle dur d Luft gfloge, wo bim «Eschikerlied» wider zrugg choo sind.

      («Eschiker Pösche, frässed no Frösche, frässed no Chatze und tootni Ratze»).

      Das sind so netti Lumpeliedli gsii zum de Noochber echli z trätzle. Es sind Vèèrsli gsii, wo mer aber nöd hät tòòrffe èrnscht nèè, wämer kän Doorfchrieg hät wele risggiere.

      Am obere Rand vo de Wuer hämer ales paraat gmacht für d Schwele. Zwüschet zwee Pfòòl hämer chöne Grüschtläde schoppe wo s Wasser im Riedt no chli hööcher gstaut händ bis die Schilfstängel und Segge under Wasser choo sind und us em Moos langsam en See woorden isch.

      Aber die Aarbet hämer erscht dän gmacht, wän d Gfröörni aagfange hät.

      Wänns gfroore gsii isch, hät de Forepuur jede Morge kontroliert, wie tick s Iis scho isch und wänns dän treit hät und mer druff hät tòòrffe, hät en Schwiizerfaane stolz im Wind gfladeret.

      Wäns anere Stell nöd ganz sicher gsii isch, hät er deet root aagmooleti Pfòòl is Iis gsteckt und mit eme Seili en Absperi gmacht. S Wasser underem Iis isch aber niene vill mee als öpen en Meeter tüüf gsii, aber wän öpper im Iis iibricht gits es ganz gèèrn, das er fuessvoraa drunder zoge wiirt.

      Für ali Fäll isch binere Birke no e Leitere aagläänet gsii, sicher isch sicher. Aber sovil ich mich psine maag, isch nie käne im Iisweier versoffe.

      Wänns im Doorf umeggangen isch «d Iisi im Tolacher obe seig offe», isch so zimli ales was jungi Bei ghaa hät underwägs gsii, au wänns gschneit und ghudlet hät oder en chalte Biiswind vom Oberholz hèèr über d Fälder pfiffe hät.

      Für di meischte Chind isch s gfrooreni Riedt eifach nur e groossi Schliiffi gsii will nöd mängs Schlittschue ghaa hät.

      Richtigi «Böde», wie mer ne doo gseit händ, also so Schue und Schlipfise an eim Stuck, sind no e Raritäät gsii, oder so richtigi Schlittschuestifeli, wo sich nu eme Maggitiräkter sini Töchtere händ chöne leischte, sind nu i de Tröim vorchoo.

      Miir händ öis mit so schwèère Chlöbe umeggärgeret, womer a di hööche Schue oder a d Holzböde aagschruubet hät. «Öörgelischliiffschue» hämer ne gseit will mers mit somene spezielle Vierkanntschlüssel a d Schuesole anegöörgelet hät.

      Es Draama isch es gsii, will die cheibe Schlipfiseli nach eme Wiili abgheit sind, egaal wie staarch mers aazoge hät.

      Isch es bim Faare passiert, so isch mer natüürli grad gruusig uf de Sack gfloge, zum Gaudi vo den andere.

      Aber dène isch es ja au kän Dräck besser ggange und echli spòòter sind di andere im Schnee oder uf em Iis ghocket und händ mit verfroorne stiiffe Finger die verfluechte, verdammte … …ver…Schliiffschue wider a d Schue anegöörgelet.

      Es isch scho emool nöd eifach gsii uf de Schlittschue z stoo, und bis mer so schöön im Takt und liecht und frei hät chöne übers Iis flüüge, isch mer mängsmool uf de Ranze gfloge.

      Es isch aber au e schliferigi Sach gsii und wämer sich i de Noot an eim hät wele hebe, isch dää meischtens au grad abe.

      Iiskunschtlauf isch nöd hööch in öiseren Achtig gsii.

      Defüür