Krzyżacy. Henryk Sienkiewicz

z ław wołając:

      – Na jutrznię! na jutrznię!

      – Pójdziem piechotą, na chwałę Bogu – rzekła księżna.

      I wziąwszy za rękę rozbudzoną Danusię, wyszła pierwsza z gospody, a za nią wysypał się cały dwór.

      Noc już zbielała. Na wschodzie nieba widać było leciuchną jasność, zieloną u góry, różową od spodu, a pod nią jakby wąską, złotą wstążeczkę, która rozszerzała się w oczach. Od zachodniej strony księżyc zdawał się cofać przed tą jasnością. Czynił się brzask coraz różowszy, jaśniejszy.

      Świat budził się mokry od obfitej rosy, radosny i wypoczęty.

      – Bóg dał pogodę, ale upał będzie okrutny – mówili dworzanie książęcy.

      – Nie szkodzi – uspokajał ich pan z Długolasu – wyśpimy się w opactwie, a do Krakowa przyjedziem pod wieczór.

      – Pewnikiem znów na ucztę.

      – Co dzień tam teraz uczty, a po połogu¹⁹⁰ i po gonitwach nastąpią jeszcze większe.

      – Obaczym, jako się pokaże rycerz Danusin.

      – Ej, dębowe to jakieś chłopy!… Słyszeliście, co prawili¹⁹¹ o onej bitwie samoczwart¹⁹²?

      – Może do naszego dworu przystaną, bo się jakoś między sobą naradzają.

      A oni rzeczywiście się naradzali, gdyż starszy, Maćko, nie był zbyt rad z tego, co zaszło, idąc więc na końcu orszaku i przystając umyślnie, by swobodniej pogadać, mówił:

      – Po prawdzie, nic ci po tym. Ja się tam jakoś do króla docisnę, choćby z tym oto dworem – i może coś dostaniem. Okrutnie by mnie się chciało jakowegoś zameczku alibo¹⁹³ gródka… No, obaczym. Bogdaniec swoją drogą z zastawu wykupim, bo co ojce dzierżyli, to i nam dzierżyć. Ale skąd chłopów? Co opat¹⁹⁴ osadził, to i na powrót weźmie – a ziemia bez chłopów tyle, co nic. Tedy miarkuj, co ci rzekę¹⁹⁵: ty sobie ślubuj, nie ślubuj, komu chcesz, a z panem z Melsztyna idź do księcia Witolda na Tatary. Jeśli wyprawę przed połogiem¹⁹⁶ królowej otrąbią¹⁹⁷, tedy na zlegnięcie ani na gonitwy rycerskie nie czekaj, jeno idź, bo tam może być korzyść. Kniaź Witold wiesz, jako jest hojny – a ciebie już zna. Sprawisz się¹⁹⁸, to obficie nagrodzi. A nade wszystko, zdarzy-li Bóg – niewolnika możesz nabrać bez miary. Tatarów jak mrowia na świecie. W razie zwycięstwa przypadnie i kopa¹⁹⁹ na jednego.

      Tu Maćko, który był chciwy na ziemię i robociznę, począł marzyć:

      – Boga mi! Przygnać tak z pięćdziesiąt chłopa i osadzić na Bogdańcu! Przetrzebiłoby się puszczy szmat. Uroślibyśmy oba. A ty wiedz, że nigdzie tylu nie nabierzesz, ilu tam można nabrać!

      Lecz Zbyszko począł głową kręcić.

      – O wa! koniuchów natroczę, końskim padłem²⁰⁰ żyjących, roli niezwyczajnych²⁰¹! Co po nich w Bogdańcu?… A przy tym ja trzy niemieckie grzebienie ślubowałem. Gdzieże je znajdę między Tatary?

      – Ślubowałeś, boś głupi, ale takie to tam i śluby.

      – A moja rycerska cześć? jakże?

      – A jak było z Ryngałłą?

      – Ryngałła księcia otruła – i pustelnik mnie rozwiązał.

      – To cię w Tyńcu opat²⁰² rozwiąże. Lepszy opat od pustelnika, jen²⁰³ to więcej zbójem niźli zakonnikiem patrzył²⁰⁴.

      – A nie chcę.

      Maćko zatrzymał się i zapytał z widocznym gniewem:

      – No, to jakoże będzie?

      – Jedźcie sobie sami do Witolda, bo ja nie pojadę.

      – Ty knechcie²⁰⁵! A kto się królowi pokłoni?… i nie żal ci to moich kości?

      – Na wasze kości drzewo się zwali, jeszcze ich nie połamie. A choćby mi też było was żal – nie chcę do Witolda.

      – Coże będziesz robił? Sokolnikiem²⁰⁶ czyli też rybałtem przy dworze mazowieckim zostaniesz?

      – Albo to sokolnik co złego? Skoro wolicie mruczeć niż mnie słuchać, to mruczcie.

      – Gdzie pojedziesz? Za nic ci Bogdaniec? Pazurami będziesz w nim orał? bez chłopów?

      – Nieprawda! Chwackoście wymądrowali z Tatarami. Zabaczyliście²⁰⁷, co prawili Rusini²⁰⁸, że Tatarów tyle najdziesz, ile ich pobitych na polu leży, a niewolnika nikt nie ułapi, bo Tatara we stepie nie zgoni. Na czymże go będę gonił? Na onych²⁰⁹ ciężkich ogierach, któreśmy na Niemcach wzięli? Widzicie no! A co za łup wezmę? Parszywe kożuchy i nic więcej. O, to dopiero bogaczem do Bogdańca zjadę! to dopiero mnie komesem nazowią!

      Maćko umilkł, albowiem w słowach Zbyszkowych wiele było słuszności, i dopiero po chwili rzekł:

      – Aleby cię kniaź Witold nagrodził.

      – Ba, wiecie: jednemu da on za dużo, drugiemu nic.

      – To gadaj, gdzie pojedziesz.

      – Do Juranda ze Spychowa.

      Maćko przekręcił ze złości pas na skórzanym kaftanie i rzekł:

      – Bodajżeś olsnął²¹⁰!

      – Posłuchajcie – odpowiedział spokojnie Zbyszko. – Gadałem z Mikołajem z Długolasu i ten prawi, że Jurand pomsty na Niemcach za żonę szuka. Pójdę, pomogę mu. Po pierwsze, samiście rzekli, że niecudnie mi już z Niemcami się potykać, bo i ich, i sposoby na nich znamy. Po drugie, prędzej ja tam nad granicą one pawie czuby dostanę, a po trzecie, to wiecie, że pawi grzebień nie lada knecht²¹¹ na łbie nosi, więc jeśli Pan Jezus przysporzy grzebieni, to przysporzy i łupu. W końcu: niewolnik tamtejszy to nie Tatar. Takiego w boru osadzić – nie żal się Boże.

      – Cóżeś ty, chłopie, rozum stracił? przecie nie ma teraz wojny i Bóg wie, kiedy będzie!

      – O moiście wy! Zawarły niedźwiedzie pokój z bartnikami²¹² i barci nie psowają ni miodu nie jedzą! Ha, ha! A czy to nowina wam, że choć wielkie wojska nie wojują i choć król z mistrzem pod pergaminem pieczęcie położą, na granicy zawsze mąt²¹³ okrutny? Zajmą-li sobie bydło, trzody, to się za jeden krowi łeb po kilka wsiów²¹⁴ pali i zamki oblegają. A porywanie chłopów i dziewek? a kupców na gościńcach? Wspomnijcie czasy dawniejsze, o których samiście mi rozpowiadali. Źle to było onemu Nałęczowi²¹⁵, który czterdziestu rycerzy do Krzyżaków jadących chwycił, w podziemiu osadził i póty nie puścił, póki mu pełnego woza grzywien²¹⁶ mistrz nie przysłał? Jurand ze Spychowa też nic innego nie czyni i nad granicą zawsze gotowa robota.

      Przez chwilę szli w milczeniu, tymczasem rozwidniło się zupełnie i jasne promienie słońca rozświeciły skały, na których pobudowane było opactwo.

      – Bóg wszędzie może poszczęścić – rzekł wreszcie udobruchanym głosem Maćko – proś, żeby ci błogosławił.

      – Pewno, że wszystko Jego łaska!

      – I myśl o Bogdańcu, bo w tym mnie nie przekonasz, że ty dla Bogdańca, nie dla tego kaczego kłapaka²¹⁷ do Juranda ze Spychowa chcesz jechać.

      – Nie powiadajcie tak, bo się rozgniewam. Rad ją widzę i tego się nie zapieram; inne też to niż dla Ryngałły ślubowanie. Spotkaliście urodziwszą?

      – Co mi ta jej uroda! Wolej²¹⁸ weź ją, jak dorośnie, jeśli możnego komesa córka.

      A Zbyszkowi rozjaśniła się twarz młodym, dobrym uśmiechem.

      – Może