'n Vrou gaan dokter toe. Ray Kluun

Schoeman is nie die soort van wie jy dink ag, wat ’n grap nie. Grys hare, baie penne in haar bosak en ’n tipiese nerd-gesig. Ek en dokter Schoeman gaan nie kliek nie. Dit het ek al gesien aan die uitdrukking waarmee sy my kalfiekakbruin seventies-leerbaadjie betrag het toe ek haar kantoor binneloop.

      Ek hou Carmen se hand vas. Sy knipoog vir my en maak ’n Mr. Bean-agtige kopbeweging toe Schoeman ná ’n halfminuut steeds sonder om iets te sê in die lêer bly lees, daarin blaai, terugblaai en dan weer vorentoe. Ek kyk vinnig weg van Carmen om te keer dat ek begin lag, want dit sal nou nie juis die band tussen my en die dokter versterk nie. Ek kyk maar eerder ’n bietjie rond. Agter haar lessenaar hang ’n geraamde afdruk van ’n Impressionistiese skildery (moet my nie vra deur wie nie – ek kom van Breda-Noord en dis al ’n prestasie dat ek weet dit is ’n Impressionistiese skildery), en teen die muur by die deur is ’n rakkie gemonteer waarin ek benewens die vir my onbekende titels soos Goeie voeding en kanker, Kanker en seksualiteit en Pynbestryding en kanker ook die bekende blou biljet Borskanker sien.

      Dokter Schoeman kyk van die dossier af op. “Hoe het dit die afgelope paar dae gegaan?” begin sy.

      “Ek sou nou nie sê ‘skitterend’ nie,” sê Carmen met haar aanleg vir onderbeklemtoning.

      “Nee, dit kan ek my voorstel,” sê die dokter. “Dit is sleg dat dit destyds so ongelukkig verloop het. Dit was tog wel, ’m … buitengewoon nalatig.”

      “Ja, want nou is dit te laat, of hoe?” mompel Carmen.

      “Moet nog nie só daaroor dink nie, hoor,” reageer Schoeman. “Ons het nog ’n paar behandelings wat ons kan gebruik. Om terug te kyk het geen sin nie, ons moet ons nou toespits op wat wel gedoen kan word.”

      Stomverbaas oor die ongeërgde gedane-sake-houding jeens die fokkop van haar kollega kyk ek Carmen aan. Maar dit lyk of sy dit aanvaar, en ek hou my ook maar in.

      “Wat ek het, word inflammatory breast cancer genoem, nie waar nie?” vra Carmen.

      “Die amptelike naam is mastitis karsinomatose, maar ‘inflammatory’ is inderdaad die Engelse naam … ’m, waar het u dit gehoor?”

      “Ek het dit gister op die internet opgesoek.”

      “Wel, daarvoor moet u versigtig wees,” sê Schoeman vieserig.

      Ja, dank jou die duiwel, dink ek, want dan word dit vir jou ’n probleem. Ek grinnik, en in teenstelling met gister toe ek vir Carmen de moer in was omdat sy die bobbejaan agter die bult gaan haal het nadat sy afgekom het op die een webwerf na die ander oor alle denkbare vorme van borskanker, is ek nou trots op haar dat sy al meer weet as wat die dokter wil hê sy moet weet.

      “En is dit so dat maar veertig persent van die vroue by wie dit gediagnoseer is die eerste vyf jaar oorleef?” gaan Carmen verder.

      “Ek’s bevrees nog minder,” sê Schoeman yskoud, ’n ooglopende poging om die lees van dié soort webwerwe eens en vir altyd te ontmoedig, “want u is nog jonk en dan verdeel die selle vinniger as by ouer mense. Die tumor in u linkermamma is nou dertien by vier sentimeter, en dit het waarskynlik in enkele maande so groot geword.”

      Dertien by vier? ’n Jong murgpampoentjie is dertien by vier! En dít in ’n paar maande? Ja, dit moet wees – iets wat selfs dokter Walters destyds nie sou miskyk nie.

      “Kan dit nie verwyder word nie?” vra Carmen. “En as dit moet, kan my bors maar waai.”

      Ek kan nie glo wat ek hoor nie. Sonder ’n oogknip sê sy dat haar trots, haar handelsmerk, maar geamp–

      Schoeman skud haar kop.

      “Om te opereer sal in hierdie stadium gevaarlik wees,” sê sy. “Die tumor is te groot. Ons kan nie presies sien waar die selle versprei het nie. As ons gaan sny, loop ons die gevaar dat die tumor in die littekenweefsel van die afgesette bors kom en dan is ons nog verder van waar ons wil wees. Net as ons weet dat die tumor in u bors kleiner geword het, is ’n operasie miskien ’n moontlikheid.”

      Sy sê dit asof ons daaroor bly moet wees.

      “ ’n Ander middel wat ons wel soms gebruik om ’n tumor te behandel, is ’n hormoonterapie …” – ja, ’n hormoonterapie! Ek herinner my dat ek iets daaroor gelees het – “… maar ook dít is nie moontlik nie. Dit sal nie met u akkordeer nie. U bloedtoets wys dat u estrogeenreseptore negatief is. U tumorselle sal nie op hormone reageer nie. Maar die slegste is dat dit uit die biopsie blyk …” – nou maar toe, laat dit maar kom – “… dat die tumor diffuus is en dat dit dus sekerlik al in die bloedvate is, en nou ja, dan weet u …”

      Nee, ek weet nie, want ek het kunsvakke op skool gehad, en hoe vreemd dit ook al is, het daar tot onlangs volle dae verbygegaan dat ek nie aan kanker gedink het nie. Omdat ook Carmen ’n uitdrukking het wat wys dat sy dit nie geweet het nie, gaan Schoeman voort, net soos ’n nuusleseres van Jeugjoernaal wat verduidelik waarom grootmense oorlog maak.

      “Kyk, dit werk so. Bloedliggaampies gaan deur die hele liggaam. En u kankerselle dus ook. Die tumormerkers in u bloed dui nou nog nie op gevaar nie, maar dit is tog waarskynlik dat daar al selle deur u liggaam versprei het.”

      Ek en Carmen kyk mekaar lank swygend aan. Ek vryf met my duim oor haar hand. Ook Schoeman swyg. ’n Ruk.

      “As ons nou niks doen nie, is ek bang dat daar nog maar enkele maande oor is. Hoogstens ’n jaar.”

      Die opmerking is niks meer nie as ’n logiese gevolg van al die voorafgaande inligting, maar dit voel soos ’n mokerhou. Nou is dit gesê. Dit is nou hoe dit is. ’n Vrou gaan dokter toe en hoor sy het nog maar ’n paar maande oor om te leef. Carmen begin bewe, sit haar hand oor haar mond en begin met rukkende skouers huil. My maag trek saam. Ek sit my arm om haar, my ander hand op hare.

      “Dit klink erg, ek weet,” sê Schoeman kortaf. Ons antwoord nie. Sit met ons arms om mekaar. Carmen huilend, ek verdwaas.

      “En nou?” vra ek ná ’n ruk.

      “Ek stel voor dat so vinnig moontlik met chemoterapie begin word,” hervat Schoeman die gesprek, sigbaar verlig dat sy weer oor tegniese dinge kan praat. “Verkieslik dié week nog.”

      Chemoterapie. Die woord kom nou al ’n paar minute lank aan, maar dit val tog nog soos ’n byl. Chemoterapie. Lees: kaalkop. Lees: dodelik siek. Lees: almal-weet-dat-dit-fokkol-help-maar-ons-moet-tog-iets-probeer-doen.

      Schoeman vervolg: “Chemoterapie gaan deur u hele liggaam, en ons het dus daarmee die grootste kans om die kanker aan te val.”

      “En bestraling?” vra ek. Carmen kyk ook vinnig op. Ja, bestraling, dit doen hulle tog ook dikwels, sien ek haar hoopvol dink. Op die een of ander manier klink bestraling minder erg as chemoterapie.

      Schoeman skud haar kop. Dom vraag.

      “Bestraling het net ’n lokale uitwerking. Net op die bors dus. En ons moet nou probeer om die kanker uit die liggaam te kry, en daarom is chemoterapie die beste,” sê sy, ooglopend geïrriteer omdat sy dit nou net reeds verduidelik het.

      “Kan u ons so ’n bietjie meer van chemoterapie vertel?” hoor ek myself vra, so asof ek navraag doen oor die GPS in die nuwe Audi A4.

      Schoeman flikker op. Dit lyk selfs asof sy opgetoë is omdat sy eindelik iets oor haar gunsteling-speelding kan sê. Ons kry ’n spoedkursus in chemoterapie. Die beginsel lyk eenvoudig. Jou liggaam kry ’n moerse skok, sodat die kankerselle nog ’n groter skok kan kry. Die kankerselle gaan dan mal, soos ’n elftal sonder ’n generaal in die middelveld. Dit kan dan selfs deur bene groei, sê Schoeman vol bewondering as sy ’n wyle deur haar entoesiasme meegevoer word. Maar daarom is hulle ook gevoeliger vir ’n aanval as die gesonde selle in die liggaam. Helaas is alle selle wat vinnig verdeel ook maklike teikens. “Byvoorbeeld u hare, mevrou Van Dyk, u sal wel ’n probleem met haarverlies hê.”

      Schoeman kom nou lekker op dreef. “Ek dink dat ’n SAF-behandeling die beste vir u is. SAF staan vir siklofosfamied, adriamisien en 5-FU …” – ons knik, asof ons snap