Potop, tom pierwszy. Генрик Сенкевич

(z gr.: paraliż) – udar mózgu. [przypis redakcyjny]

      18

      regiment – pułk. [przypis redakcyjny]

      19

      oberszt (z niem. Oberst) – pułkownik. [przypis redakcyjny]

      20

      invidia (łac.) – zazdrość. [przypis redakcyjny]

      21

      substancja (z łac.) – tu: majątek, stan posiadania. [przypis redakcyjny]

      22

      Orsza – miasto we wsch. części dzisiejszej Białorusi, ok. 200 km na wsch. od Mińska, ok. 100 na zach. od Smoleńska, miejsce dwóch bitew między wojskami polskimi i moskiewskimi (1512 i 1564). [przypis redakcyjny]

      23

      wolentarz – ochotnik. [przypis redakcyjny]

      24

      familiant – członek dobrej szlacheckiej rodziny. [przypis redakcyjny]

      25

      Smoleńsk – miasto nad Dnieprem, dziś w zach. Rosji. [przypis redakcyjny]

      26

      congressus (łac.) – spotkanie, zjazd. [przypis redakcyjny]

      27

      dyferencja – różnica zdań, spór. [przypis redakcyjny]

      28

      dziegieć – lepka ciecz uzyskiwana w wyniku suchej destylacji drewna lub kory, ze względu na swoje właściwości bakteriobójcze stosowana daw. jako lekarstwo, a także jako smar, impregnat i klej. [przypis redakcyjny]

      29

      wojski – urzędnik, zobowiązany do opieki nad pozostałymi w kraju rodzinami szlachty, kiedy ta brała udział w pospolitym ruszeniu. [przypis redakcyjny]

      30

      Żmudź – płn.-zach. część Litwy. [przypis redakcyjny]

      31

      okiść – gruba warstwa ciężkiego śniegu powodująca łamanie gałęzi. [przypis redakcyjny]

      32

      kądziel – pęk lnu, konopi lub wełny przygotowany do przędzenia. [przypis redakcyjny]

      33

      karpa – pniak i korzenie pozostałe po ścięciu drzewa. [przypis redakcyjny]

      34

      brzeźniak – gałązki brzozowe. [przypis redakcyjny]

      35

      łuczywo – smolne drzewo, używane do oświetlania lub na rozpałkę. [przypis redakcyjny]

      36

      buńczuk – drzewce zakończone kulą lub grotem, ozdobione końskim włosiem, symbol władzy wojskowej. [przypis redakcyjny]

      37

      żarna – daw. przyrząd do mielenia ziarna, składający się z dwóch trących o siebie kamieni. [przypis redakcyjny]

      38

      rusznica – ręczna broń palna o długiej lufie. [przypis redakcyjny]

      39

      Orsza – miasto we wsch. części dzisiejszej Białorusi, ok. 200 km na wsch. od Mińska, ok. 100 na zach. od Smoleńska, miejsce dwóch bitew między wojskami polskimi i moskiewskimi (1512 i 1564). [przypis redakcyjny]

      40

      akomodować się (z łac. accomodare: przystosować, poświęcić) – tu: przestawić się. [przypis redakcyjny]

      41

      na pola beresteckie – bitwa pod Beresteczkiem (1651), zwycięstwo wojsk polskich nad siłami kozacko-tatarskimi; Beresteczko – miasto nad Styrem na Wołyniu, w zach. części Ukrainy. [przypis redakcyjny]

      42

      zali (daw.) – czy. [przypis redakcyjny]

      43

      driakiew – używany w medycynie ludowej uniwersalny lek roślinny, złożony m.in. z cynamonu, imbiru, dziurawca, miodu, mięsa żmii, ziemi z Lemnos, często z dodatkiem opium. [przypis redakcyjny]

      44

      szuba – futro, płaszcz futrzany. [przypis redakcyjny]

      45

      konterfekt – portret, wizerunek. [przypis redakcyjny]

      46

      legat – spadek, zapis w testamencie. [przypis redakcyjny]

      47

      fryga – zabawka dziecięca, bąk na sznurku. [przypis redakcyjny]

      48

      rarytet – rzadkość, tu: niezwykła piękność. [przypis redakcyjny]

      49

      bizun – daw. bat, uderzenie batem. [przypis redakcyjny]

      50

      hippocentaurus (łac., mit. gr.) – centaur, pół-koń a pół-człowiek. [przypis redakcyjny]

      51

      Kiejdany (lit. Kėdainiai) – miasto w środkowo-zach. części Litwy, położone nad rzeką Niewiażą, ok. 40 km na płn. od Kowna. [przypis redakcyjny]

      52

      konfuzja – zakłopotanie. [przypis redakcyjny]

      53

      obces – tupet, zuchwałość. [przypis redakcyjny]

      54

      konwent – klasztor, zakon; szkoła klasztorna. [przypis redakcyjny]

      55

      statek – stateczność, powaga, umiar. [przypis redakcyjny]

      56

      konfidencja – poufałość. [przypis redakcyjny]

      57

      półgęsek (daw.) – połowa tylnej części gęsi bez nogi i bez kości, obszyta w gęsią skórę i uwędzona. [przypis redakcyjny]

      58

      dragon – żołnierz walczący pieszo, a poruszający się konno. [przypis redakcyjny]

      59

      frykas