Manekin trzcinowy. Анатоль Франс

zdrowe ucho, na drugie źle słyszę.

      Pan Roux zaczął deklamować Metamorfozę nimfy głosem wolnym, przeciągłym i śpiewnym. Mówił, a wiersze jego chwilami głuszył i przecinał turkot wozów:

      Nimfa blada

      Całą siłą swych ramion

      I prężnych bioder

      Przez wodę

      Wzdłuż łagodnego brzegu,

      Wzdłuż wyspy, z której wierzby szarawe

      Rzucają na nią strój cieni

      Zieleni,

      Ucieka.

      Dalej ukazał w kalejdoskopowo zmieniających się obrazach:

      Zielenią ujęte wody,

      Przy nich gospody

      I tłuszczów smacznych wonie.

      Nimfa wymyka się, niespokojna i zmieszana. Zbliża się do miasta; tu metamorfoza się dokonywa21.

      Twardy kamień wybrzeża biodra jej rozrywa,

      Na piersi białej jeży się włos szorstki

      I w czarnym węglu, którym mgła ocieka,

      Nimfa tragarzem się staje,

      Co w krociach tłumoków

      Węgiel nosi do doków.

      Potem poeta opiewa rzekę przerzynającą miasto:

      I rzeka odtąd grodzka, historyczna,

      Opiewana w annałach i kronikach sławy

      Dziejowej,

      Od szarych głazów staje się poważna

      I nawet smutna.

      Ciecze pod cieniem potężnych bazylik,

      Gdzie dotąd jeszcze Adalbertów widma

      Błądzą w krużgankach.

      Bezimiennych topielców biskup nie rozgrzesza,

      Ich zwłoki bezimienne, wzdęte,

      Przeklęte

      Płyną wśród wysp, co legły jak łodzie,

      Gdzie zamiast masztów kominy się wznoszą.

      Stań u wybrzeża. Tam w pudle przekupnia

      Niejeden szpargał od wieków zgryziony,

      Na który liściem zwiędłym sypią klony,

      Znajdziesz! A może jakie cenne pismo

      Wpadnie ci w ręce

      I poznasz władzę tajemniczych runów

      I czarnoksięskich znaków wyrytych na stali.

      – Bardzo to piękne – rzekł pan Compagnon. Profesor Compagnon lubił literaturę, ale na skutek braku wprawy nie umiał odróżnić wiersza Racine'a od wiersza Mallarmégo.

      A pan Bergeret pomyślał: „Czyżby to jednak było arcydzieło?”.

      I z obawy, by nie ubliżyć nieznanemu pięknu, uścisnął w milczeniu rękę poety.

      V

      Wychodząc od dziekana pan Bergeret spotkał panią de Gromance. Wracała z kościoła. Sprawiło mu to przyjemność, mniemał bowiem, że spotkanie ładnej kobiety jest wydarzeniem pomyślnym dla uczciwego człowieka. Pani de Gromance zaś wydawała mu się najbardziej godna pożądania ze wszystkich kobiet. Wdzięczny jej był, że ubiera się z gustem dyskretnym i umiejętnym, który w całym mieście tylko ona jedna posiadała, i że w ruchach uwydatnia kibić gibką i zwinną. Był to obraz rzeczywistości niedostępnej dla ubogiego, nieznanego humanisty, który mógł tylko w myśli dopełnić nim jakiś wiersz Horacego, Owidiusza lub Marcjalisa. Czuł dla niej wdzięczność, że była miła i że unosiło się za nią tchnienie miłości. W duchu, jak za łaskę, składał jej dziękczynienia za jej serce łatwo przystępne, chociaż sam nie spodziewał się mieć w tym udziału. Obcy towarzystwu arystokratycznemu, nie był nigdy u tej damy i tylko przypadkowo podczas uroczystości na cześć Joanny d'Arc przedstawiono go pani de Gromance w loży pana de Terremondre. Zresztą, ponieważ był mędrcem i miał poczucie harmonii, nie pragnął zbliżyć się do niej. Wystarczało mu przy spotkaniu przyjrzeć się tej ładnej twarzyczce i przypomnieć sobie opowieści powtarzane o niej w księgarni Paillota. Zawdzięczał jej nieco radości i za to żywił dla niej wdzięczność.

      1

      Gaston Boissier (1823–1908) – literat, krytyk i archeolog, pozostawił m.in. wiele studiów z zakresu literatury i kultury starożytnej. [przypis redakcyjny]

      2

      Gaston Deschamps (1861–1931) – pisarz, krytyk, dziennikarz i polityk, odbył podróż do Azji Mniejszej, należał do redakcji „Journal des Debats”, a w r. 1893 objął po Anatolu France dział krytyki literackiej w „Le Temps”. [przypis redakcyjny]

      3

      Mam (…) postępowe idee – dziś raczej: mam postępowe poglądy. [przypis edytorski]

      4

      tykać – tu: mówić na „ty”. [przypis edytorski]

      5

      Lodovico Antonio Muratori (1672–1750) – archeolog włoski, opublikował wiele tekstów pisarzy starożytnych. [przypis redakcyjny]

      6

      Król Bomba – przydomek nadany przez lud Ferdynandowi II, królowi Obojga Sycylii (1830–1859), który, tłumiąc w r. 1848 ruchy wolnościowe na Sycylii, kazał okrutnie zbombardować Mesynę. [przypis redakcyjny]

      7

      ten jedyny ruch był wywołany przez ministra wojny – mowa o generale Boulanger. [przypis redakcyjny]

      8

      Novara – pod Novarą Włosi ponieśli w r. 1849 klęskę od Austriaków pod wodzą marszałka Radetzkiego. [przypis redakcyjny]

      9

      Lissa – koło Lissy (wyspa na Adriatyku) rozgromiła flotę włoską w r. 1866 flota austriacka dowodzona przez admirała Tegetthoffa. [przypis redakcyjny]

      10

      Adua – pod Aduą (stolica prowincji Tigre w północnej Abisynii) pokonali ich

21

dokonywa się – dziś raczej: dokonuje się. [przypis edytorski]