Życie i los. Василий Гроссман

Buchman, w wojskowej bluzie i butach.

      – Chaim – powiedziała Rebeka – to nasz gość z Moskwy, syn Rai. – I od razu dodała, zwracając się do Dawida: – No, przywitaj się z wujkiem Eduardem.

      Dawid spytał głównego księgowego:

      – Wujku Eduardzie, dlaczego ciocia Rebeka mówi do ciebie „Chaim”?

      – O, to dobre pytanie – pochwalił Eduard Isaakowicz. – Czyżbyś nie wiedział, że w Anglii każdy Chaim to Eduard?

      Potem do drzwi zaczęła drapać kotka, a gdy w końcu udało jej się pazurami otworzyć je szerzej, wszyscy zobaczyli pośrodku pokoju dziewczynkę o zatroskanych oczach, siedzącą na nocniku.

      W niedzielę Dawid poszedł z babcią na bazar. Szły tam też staruszki w czarnych chustkach i zaspane, ponure konduktorki, z niebieskimi i czerwonymi torbami szły wyniosłe żony rejonowych dygnitarzy, szły kobiety wiejskie w butach – czobotach.

      Żydowscy żebracy wołali rozeźlonymi, ordynarnymi głosami – wydawało się, że dawano im jałmużnę nie z litości, ale ze strachu. A brukowaną ulicą jechały z kołchozów półtoratonowe ciężarówki z workami kartofli i otrębów, z drucianymi klatkami, w których siedziały kury, pokrzykujące na wybojach jak stare i chore Żydówki.

      Najbardziej przyciągały uwagę i przerażały stragany rzeźników. Dawid zobaczył, jak z wozu ściągano zabitego cielaka z półotwartym bladym pyskiem, z białą kędzierzawą sierścią na szyi, upaćkaną krwią.

      Babcia kupiła pstrokatą młodą kurkę i niosła ją za nogi spętane białą szmatką, a Dawid szedł obok niej i chciał pomóc kurze, unieść nieco jej bezsilną głowę. Nie mógł wyjść ze zdumienia, skąd u babci takie nieludzkie okrucieństwo.

      Przypomniał sobie niezrozumiałe słowa mamy, że rodzina ze strony dziadka to inteligencja, a ze strony babci – mieszczanie i kupcy. Na pewno dlatego babcia nie miała litości dla kury.

      Weszli na podwórko, gdzie powitał ich staruszek w jarmułce, a babcia zaczęła rozmawiać z nim po żydowsku. Staruszek chwycił kurę, zaczął coś mamrotać, kura ufnie gdaknęła; potem zrobił coś bardzo szybkiego, niedostrzegalnego, ale na pewno strasznego, i rzucił kurę przez ramię. Ta krzyknęła i pobiegła, trzepocząc skrzydłami, a chłopiec zobaczył, że to nie jest cała kura – stary zabił ją, i teraz biegł sam bezgłowy tułów. Tułów przebiegł kilka kroków, po czym upadł, drapiąc młodymi, silnymi łapami ziemię, i przestał być żywy.

      W nocy chłopcu wydało się, że do pokoju wtargnął wilgotny zapach zabitych krów i ich zarżniętych dzieci.

      Śmierć żyjąca w namalowanym lesie, gdzie namalowany wilk skradał się do namalowanego koziołka, wyszła tego dnia z bajki. Dawid uświadomił sobie po raz pierwszy, że i on jest śmiertelny, nie bajkowo, nie jak w książce z obrazkami, ale naprawdę, bez najmniejszych wątpliwości.

      Zrozumiał, że kiedyś umrze jego mama. Śmierć przyjdzie po niego nie z bajkowego lasu, gdzie w półmroku stoją świerki – wyjdzie z tego powietrza, z życia, ze ścian domu; nigdzie nie można się przed nią schować.

      Poczuł śmierć wyraźnie, do głębi, jaką potrafią osiągnąć jedynie małe dzieci i wielcy filozofowie, potęgą myśli bliscy prostocie i sile dziecięcej natury.