Чон гыч лекше. Почеламут-влак. Валерий Михайлов

чыни, мый декем икымше йодыш тыгайрак шочеш: «Кузе почеламутым возаш тӱҥалынат?». Вашештем: такшым, шукынжо йӧратымаш нерген почеламутым возат, «музаштым» шокшо шӱм дене кынелтат, а мыйын икымше почеламутем-влак армий радамыште шочаш тӱҥалыныт. Тушто яра жапем шуко лийын, да шочмо вер дечын ушанымемат шке пайжым пыштен. Вуйлатымаш дене проблеме ынже лий манын, марий йылме дене возкаленам. Салтак радам гыч пӧртылмек, возымо пашам кудалтышым, а икмыняр жап гычын руш йылме дене возаш тӱҥалынам.

      Кум ий наре шочмо марий йылмем дене возкален омыл. А ончылно мыйым марий самырыктукым слёт вучен. Лач тунам шӱм-чонем марла возаш ӱжын. Адакшым, йӧратымашат шке вийжым пуэн, садлан тудын нергенат почеламут аршаш погынен.

      Икымше аршашым лукмо годым почеламутысо йоҥылышым шотеш налын омыл, садлан лудшо-влаклан умылаш изиш нелырак лийын. Кызытсе савыктымаште ончычсо йоҥылышем умыленам, тудым тӧрленам да ош тӱняш луктынам.

      «Чон гыч лекше» книга куд ужаш гыч шога. Икымше ужашым «Салтак радамыште» лӱмденам. Тушко мыйын икымше почеламутем-влак пуреныт, куштыжо салтак радамысе илыш, да тушечын шочмо кундемышкем, суртышкем пӧртылмем нерген возкаленам.

      «Йӧратымаш» да «А тул йӧрен…» ужаш-влак йӧратымаш нерген каласкалат, кузе шочеш, кузе пыта, да молыжат. «Чонышто неле лиеш гын!» ден «Пурем чонышкет…» мыйын тӱрлӧ амал верч тургыжланымем нерген палдарат.

      Илышыште шке верем кычалмылан да йот семын моло вере кузе шкемым шижмем нерген, психологийым шымлаш тӱҥалынам, да вес еҥлан, мо шӱмыш пурен кертеш, палаш тыршенам. Кӧргӧ чонемым колыштын, почеламут-влакым возенам.

      Пытартыш «Авылем» ужашыште мый шке шочмо верем нерген ойлем да Урал мландыште илыше-влакым марий йылмынам арален кодаш ӱжам.

      Лудмо годым диалект мут-влакым ужаш лиеш, вет шкеже мый Свердловск кундемынсе ялеш шочын-кушкынам. Почеламутым возымем годым мутер-влакат полшеныт. Мутвундым кугемдашлан кӧра тӱрлӧ поэт ден шанче-влакын книгаштым лудын шогенам. Тау!

      Салтак радамыште

      Ну мо, йолташ

      Ну мо, йолташ, ончен шогет?

      Пален от налак мыйым?

      Кушан ужаш шунат, шонет?

      Мылам Карши нерген ойлет?

      Мылам каласе, мом иленда?

      Вучен вет шуктенат тый мыйым…

      Кунам мый шым лий, мом ыштенда?

      Кузе туге? Лектеш, монденда?

      Айда, ме коктын ойлена,

      Кужеш вет тыйым ужын омыл!

      Пӧртем воктен изиш шоген, ме

      Да унала пурен лекна.

      Авам ик ийым ужын омыл,

      Ачам моткочак йывыртен.

      Егор урем гыч модын толын.

      Кӧ ынде мыйже тый шинчет.

      А ынде мый ойлем тылат,

      Кузе Россия мучко коштым…

      Салтак кас деч ончыч

      Девятый май уже вет таче,

      Эрла салтак касем лиеш,

      Чара вуян улам, сай каче,

      Ончем, а кече уж шинчеш.

      Кастене мый йолташ-влак дене

      Каем лач погынен олашке,

      Ончаш салютым шӱдӧ еҥ

      Шогаледат пӧрт-влак коклашке.

      А весе кечын погынен,

      Чылан, да кочо вӱдым йӱын,

      Кугу оксам тӱшкан поген,

      Колтат да ужаталыт мыйым.

      Кандашле кече вет эртен,

      Кузе ковам колен колтен,

      Мылам ойлен вет тунемаш,

      А мый каем шке служитлаш…

      Авамын шочмо кече

      «Авай, тый икте вел улат,

      Ончен куштет изи годсекак

      Кугу улам чечас мыят,

      Да служитлаш каем Восток дек.

      Уж шуын тат – шестой февраль.

      Авай, вет таче шочмо кечет,

      Вашкем мый тыйым саламлаш,

      Ик ийлан икте шочмо кече.

      Да таче мый каласынем:

      Мотор, чеверак код эре,

      Ушан тунемшым тыланем» —

      Тыгай письмам мӧҥгеш серем.

      Пӧртем деч мый ушаненам,

      Авам, ачам дечат вет

      А шольо дене коштмынам,

      Шарнем эрат, касат вет.

      Ушаненам шаҥга дечет,

      Тый кудым кӱэштат,

      Вет ыштыме салтакын пай деч,

      Эртак вет тамлырак.

      Шӱдӧ кече

      Шӱдӧ кече терке кодын,

      Мый уже мӧҥгеш вашкем.

      Тыште неле умыр водын

      Да шонем мӧҥгеш шумем.

      Шӱм пешак вашка шке велыш,

      Эх, кунам мӧҥгеш шуам?

      Тыште