Ата күңеле балада… (җыентык). Фарсель Зыятдинов

      © Татарстан китап нәшрияты, 2017

      © Зыятдинов Ф. С., 2017

      Бәяннар

      Әгъләмисина

      (Документаль бәян)

      Тоткан юлыбыз – шагыйрьнең туган төбәгенә

      Көннәр яна-сүнә тора

      Утлар сыман.

      Яна-сүнә, ә мин иртән

      Филүс[1] белән юлга чыгам.

      Артта калды Казан: без менә

      Башны куеп тәрәзә җегенә,

      Карап барабыз төнге йортларга,

      Берән-сәрән янган утларга.

      Утлар-көннәр артта калалар,

      Күзнең явын алып яналар.

      Юл читенә басып, юкәләр

      Артка таба йөгереп үтәләр.

      Күз кыса да кача утларым,

      Сәфәреңдә эше юк аның.

      Табигатьнең бар үз мәгънәсе —

      Көзге муллык тели һәммәсе.

      Ә соң нәрсә җитми кешегә —

      Күченә дә һаман күченә…

      Сәфәрнең дә бар үз мәгънәсе —

      Нидер эзли…

      Бәхет тели җирнең бәндәсе.

      Без бармыйбыз җиргә сер сөйләп,

      Әйтерсең лә бара табигать, —

      Табигатьнең без бер кисәге,

      Утлар – көннәр…

      Гомер исәбе.

      Мөдәрриснең авылын күрү —

      Юлчыларның бүген исәбе[2].

      Шулай бара торгач, көн яктырды, утлар сүнде, без Чаллыда эшне төгәлләдек, юлны дәвам иткәндә, кояш инде кичкә авышкан иде. Шуннан соң без Зәй ягына юл тоттык. Машина элдертә генә, ә руль артында – мәхәббәт җырчысы, күп санлы җырлар иясе Филүс Хисаметдинов. Аны бу тирәдә, юк, бу тирәдә генә түгел, ә бөтен Татарстанда күп кеше белә. Бигрәк тә республикабызның танылган баш ветеринария табибы буларак беләләр аны. Ә менә Чаллы кош фабрикасында аны көтеп алалар. Ул килүгә, биредә белгечләрнең аңа күптөрле сораулары тупланган була. Кош фабрикасында ул кичә булган иде, бүген дә сораулар, хәл итәсе проблемалар шактый җыелган. Башта ул шунда тукталды, кичекмәстән хәл итәргә тиешле чараларны хәл итеп, белгечләргә кирәкле күрсәтмәләрне биреп, ярдәм күрсәтергә дә өлгерде ул.

      Үзе ветеринария фәннәре докторы, профессор булса да, бүген Филүс Хисаметдиновны башка нәрсә борчый, ул ветеринариядән шактый ерак хыял белән яна. Халык шагыйре Мөдәррис Әгъләмовның эзләреннән аның туган төбәгенә ашыга. Төп теләге – Мөдәрриснең исемен мәңгеләштерү – ул укыган Түбән Биш авылы мәктәбендә аның музеен ачу…

      Яр Чаллыда без Мөдәрриснең Рәсимә апасы белән очрашырга, аның фикерләрен белергә, теләген ачыкларга уйлаган һәм сөйләшеп тә куйган идек. Ләкин син дигәнчә генә буламыни ул… Үч иткәндәй, апасы бүген безнең теләкне канәгатьләндерә алмады.

      – Гафу итегез, көтмәгәндә бик нык авырып киттем бит, – диде ул, – туктаусыз ютәллим, температура… Челлә вакытында каян эләккәндер… Сезгә йоктырырмын дип куркам, – диде дә сүзен дәвам итте: – Соңрак, бераз хәл алгач килсәгез әйбәт булыр иде. Яисә үзем сезнең янга – Казанга сугылырмын. Озакламый Мөдәрриснең туган көне җитә, аны Язучылар берлегенең Тукай клубында билгеләп үтәргә җыеналар… Шунда очрашырбыз. Дөрес, бу әле октябрь аенда гына булачак. Бәлки, аңа кадәр дә очрашырбыз, Алла боерса…

      Шулай итеп, бу килүдә без Мөдәрриснең апасы Рәсимә ханым белән утырып, иркенләп сөйләшә алмадык. Югыйсә бик тә сөйләшәсе, фикер уртаклашасы килгән иде аның белән. Апасы турында бик матур шигырьләр язды бит шагыйрь. Аның бигрәк тә «Апам» дигән шигыре җылы тәэсир уяткан иде миндә.

      Балалары да бар, ә ул һаман

      Бала итә,

      Ташлап эшләрен,

      Иң беренче булып килеп җитә:

      – Нәрсә булды, энем, нишләдең?!

      Җомга көннәрендә хәер биреп

      Юрата да күргән төшләрен,

      Тыны-өне бетеп килеп керә:

      – Нәрсә булды тагын, нишләдең?!

      Шигырьнең әлеге юлларында шагыйрь яраткан апасының аның турында – авыру энесе турында ничек кайгыртуын, ничек борчылуын җылы итеп тасвирлый.

      Табибларның яңа авыру табып,

      Серен эзләп, төбенә төшкәнен.

      Ишетә дә миндә эзен таба:

      – Кайчан булды, энем, нишләдең?

      Уйламас та, аңламас та, ахры,

      Нәрсә белән кайный бу башың?

      Яңа дару чыкса уйлап сөенә

      Минем өчен кирәк булганын.

      <…>

      Минем иртә януымнан курка,

      Ахырларын беләм уеның.

      …Мин үлгәч тә теләр агачларның

      Мине сагынып яфрак яруын.

      …Чаллыны чыккач, Зәйгә таба – Мөдәрриснең туган авылы Биш Субашына таба юл тоттык.

      Юлыбызның башы шулай уңышсыз гына башланганга, Филүс Фазыл улы бераз борчылып та алды. Әмма нишлисең

1

Филүс Хисаметдинов – ветеринария фәннәре докторы, шагыйрь.

2

Бу шигырь М. Әгъләмовка ияреп язылды (авт. искәр.).