Ике роман (җыентык). Әхәт Сафиуллин

Фёдорныкымы?

      – Әй-йе, – дип елмайды малай, үзен таныганга күңеле булып.

      – Ничек килеп чыктың соң син монда?!

      – Священник булырга укыйм.

      – Димәк, укымышлы кеше буласың килә?

      – Уку зыян итми, ди әти. Ә үзең монда нишләп йөрисең, Гаяз абый? – дип сорады малай.

      – Исемең ничек әле синең?

      – Александр.

      – Менә мин дә урыс динен өйрәнергә килдем. Яхшы ашаталар икән монда, ә, Александр?

      – Зарлану гөнаһ булыр. Безнекеләр ничек яшәп ята анда?

      – Яшиләр, исән-саулар. Монда киләсемне белсәләр, сиңа сәлам дә әйткән булырларые…

      – Юлыңда бул, Александр! – диде укытучысы малайга. Ә ул исә аны читкәрәк әйдәде дә аңа таба иелә төшкән Прыщаковка әкрен генә тавыш белән: – Бу Гаяз абыйны бездә тугызлы дип йөртәләр. Бик тулы түгел ул, – дип пышылдады.

      – Бар, юлыңда бул! – диде укытучы, аның җилкәсенә төртеп.

      «Менә дөнья ничек! Әллә кайдагы, җәһәннәм астындагы Зөя шәһәрендә Гырылдык Фёдор малаен очрат әле, ә!» – дип гаҗәпләнде кайдандыр килеп җәйләрен Ярсуар авылында көтүче булып ялланучы Гаяз. Дөресен генә әйткәндә, шуңа күрә урыс диненә үгетләүчеләр аның дөньяда барлыгын белмиләр дә иде бугай, чөнки ул, кара көз килеп, көтү куулар туктагач, ничек килеп чыккан, шулай ук сиздермичә генә каядыр китеп тә бара иде. Аны бу якта миссионерлык эше белән йөргән ике Богородицк монахы очраклы рәвештә генә очратты да, бик озак вакыт сарыф итмичә генә урыс динен кабул итәргә күндереп, шушында алып килде. Ә сукбай рәвешлерәк яшәгән Гаязга кайсы дингә керсә дә барыбер иде.

      Чукындырганнан соң, аларны чиркәүгә алып килделәр. Анда инде аларның «ирекле» рәвештә урыс динен кабул итүләрен рәсмиләштереп, махсус дәфтәргә язып куярга тиешләр иде. Бу мәсьәләдә чуваш һәм удмуртлар белән бернинди өстәмә гамәл дә кыласы юк: алар – мәҗүсиләр, димәк, атап әйтерлек, ваз кичтерерлек диннәре юк, исемнәре дә урысныкы. Аларны бик ансат кына, фәлән айның фәлән көнендә урыс динен кабул итте дип, исем-фамилияләрен шундук чиркәү кенәгәсенә теркәп тә куйдылар. Ә менә татар Гаяз белән эшләр бераз катлаулырак иде: ул, мөселман динендәге кеше булганга күрә, православие динен кабул иткән зат итеп теркәлгәнче, рәсми рәвештә үз диненнән ваз кичәргә тиеш. Бу таләп бөтен татарларга да кагылып, Синод тарафыннан мөселман татарлар өчен ваз кичүнең махсус тексты да язылган иде:

      «Посланный божия глаголемы Магомет не есть и никогда не был от Бога посланный, но самый студный и лживый пророк и предтеча антихристов тако же закон его (Коран или Алкоран названный) есть самый же лживый богомерзкий же и богопротивный и по таковому моему всесовершенному чрез проповедь узнанию, одного лжепророка Магомета и его Алкорана отрицаюсь и проклинаю».

      Архимандрит Алексий Раевский, менә шушы ваз кичү тексты язылган кәгазьне Гаяз кулына тоттырып:

      – Хәзер менә шушында язылганны кычкырып укып чык! – диде.

      Ул аны алды да әйләндергәләп карарга кереште һәм