Әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздікті басқару. Өтеғали Шеденов

анықталады.

      Берілген әдістеме тым алпауыт, интегралды көрсеткіштің есептемесі жеке мақсат болып табыла алмайды, өйткені мемлекеттік әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздігі жүйесін құру стратегиясын әзірлеу үшін аймақ экономикасының нақты салаларының және олардағы тәуекелдердің бағасы қажет, олар жағымсыз ықпалдарды жоюға негізделген басқару шешімдерін қабылдауға мүмкіндік береді. Одан басқа, сараптамалық бағалау әрдайым субъективті болады және есептемелер үшін негіз бола алмайды.

      Н.П. Огарев атындағы Мордовия мемлекеттік университетінің ғалымдары көпқырлы статистикалық әдістер көмегімен республиканың әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздігін бағалау әдісін әзірледі. Ол үшін алғашқы кезде аймақ экономикасының бірнеше саласы алынды: өндірістің өнеркәсіптік және ауыл шаруашылығы салалары, тұрғындардың өмір сүру деңгейінің, демографиялық ахуалдың, құқық реттеу саласының әлеуметтік көрсеткіштері және т.б. талдау процесінде 16 факторлық белгілер қолданылды, олар екі топқа бөлінген: экономикалық және әлеуметтік. Нәтижесінде төрт интегралды көрсеткіш алынды: мемлекеттің ауыл шаруашылығы даму деңгейі мен ауа бассейнінің ластануы арасындағы өзара байланыстылығы; негізгі капиталға инвестициялардың аймақ экономикасына әсері; өмір сүрудің жалпы деңгейі мен тұрғындардың әл-ауқаты; еңбекақы мен жұмыссыздық деңгейінің өзара байланыстылығы. Одан соң нәтижелік көрсеткіштер таңдалып алынды, олар: өнеркәсіптік өнімді өндіру индексі, инвестициялардың физикалық көлемінің негізгі капиталға индексі, табыстары ең төменгі күнкөріс көзінен төмен тұрғындардың үлесі, тұрғындардың табиғи өсуі (кемуі) коэффициенті.

      Әрі қарай ғалымдар есептелген интегралды және нәтижелік көрсеткіштер арасындағы байланысты корреляциялық-регрессиялық талдау жүргізіп, нақты тәуелділіктерді анықтады. Олардың негізінде төрт теңдеуден тұратын жүйе құрылды, ол Мордовия республикасының ахуалын сипаттайтын кешендік сандық үлгіні көрсетті [24].

      Дегенмен, математикалық талдау әдістері мемлекетте болып жатқан әлеуметтік-экономикалық процестердің жай-күйін бағалау үшін әрдайым сенімді құрал бола алмайды.

      Э.А. Уткин мен А.Ф. Денисов еңбегінде мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздігін бағалаудың басқа әдісі ұсынылған. Біріншіден, әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздік критерийлері ретінде олар келесілерді көрсетеді:

      – мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік инфрақұрылымының кеңейтілген өндірісі;

      – алғашқы қажеттілік тауарларының маңызды түрлерін әкелуге мемлекеттің критикалық тәуелділігінің шектері;

      – аймақ тұрғындарының қалыпты өмір сүруін қамтамасыз етуі үшін жағдайлар қалыптастыру барысында тұрғындар қажеттілігін қанағаттандырудың қажетті деңгейін қамтамасыз ету [25].

      Екіншіден, залалдардың алдын алу бойынша тиімді шараларды әзірлеу тәуекел факторларына жауап ретінде әлеуметтік-экономикалық