Պատմութիւն համառօտ Աղուանից երկրի. Հասան Ջալալեան

սրբազան հայրն մեր Մովսէս քերթողն հաւաստէ մեզ այսպէս, եթէ «Արշակ քաջ պարթեւն վանեալ Մակեդոնացիսն՝ զդայեակորդիսն Աղէքսանդրի, որ ամս վաթսուն եւ կամ աւելի կալեալ ունէին զթագաւորութիւնն Պարսից, որ եւ զեղբայրն իւր Վաղարշակ երկրորդ իւր կարգեալ՝ թագաւոր ի Հայս առաքէե։ Եւ այսպէս ի միոյ ցեղէ եղեալք երկուց ազգաց Պարսից եւ Հայոց թագաւորք պարթեւքն՝ մինչեւ ի ժամանակս Սասանականին Արտաշրի սպանանելոյ զԱրտաւան արքայ Արշակունի. եւ ինքն կորզեալ զթագաւորութիւնն Պարսից. եւ ազգաց տիրեաց մինչեւ յերեւումն Մահմետի, որ զկնի երեսուն կամ աւելի եւ պակաս ամի տիրելոյն իւրեանց, սպանին զՅազկերտ արքայ Պարսից, եւ տիրեցին նոցին իշխանութեան. յորմէ տիրապետեալ ոմն Մահմուտ անուն բռնացեալ ի Բահլ, եւ անտի մինչեւ ի Խորասան. եւ ապա փոխանակելով զմիմեանս յառաջացեալ առին զՀռէ։ Իսկ որդի Մահմուտին Մասխուտ անուն ի Հռէոյ էառ զՆշապուր, զԽազուին, զԱսպահան, եւ զամենայն տունն Արաղու եւ զՔրտաստան. (այս ըստ սրբոյ վարդապետին Վարդանայ)։ Եւ ապա ասէ զսոցանէ՝ որդի զհայր փոխանակելով յերկար ժամանակս նստան ի Խազուին, որոց անուանք են այսոքիկ՝ Աբու-Ալի, Տաւութ, Զաղրպէկ, Ապու-թալիպ, Տօղրիլպէկ, որ զօրացեալ ի Խալիփայէն, եւ առեալ զհրաման եւ անուն սուլդանութեան, ընդարձակեաց զսահմանն իւր սկսեալ ի Խորասանայ՝ եւ զամենայն երկիրն Պարսից։

      Զսա փոխանորդէ Արփասլան եղբօրորդի իւր, եւ զկնի նորա Մէլիք շահ կոչեցեալ. եւ ապա Մահմուտ սուլդան, եւ յետ նորա Բաքարուխ. եւ որդի Մահմուտ սուլդանին եհար զԲաքարուխն, եւ ինքն սուլդանացաւ։ Եւ զկնի Մահմուտի որդի նորա. եւ Սանճար սուլդան ոմն սպանանէ զնա եւ առնու զիշխանութիւնն. եւ ապա Տաւութ որդի նորա. եւ զկնի Տօղրիլ. եւ յետ նորա Մախսուտ. եւ ապա միւս Տօղրիլ. զկնի որոյ Ալփասլան, որ էառ զԱնի քաղաք մինչեւ ի Վրաց տուն, որ եւ պատուեալ ի Խալիփայէն իւրեանց։ Եւ այս Ալփասլան փոխեաց այլվի Տօղրիլ. եւ ապա Շահի Արմէն, եւ զկնի Ելտկուզ. զկնի որոյ Փահլաւան եւ Խզիլասլան որդիք սորա՝ որ ի միասին տիրեցին աշխարհաց. եւ այս հասանի մինչեւ ի ՈԻԶ թիւս հայոց։ Յայսմ միջոցի ոչ գտաք զորպէսն, բայց սոյն վարդապետ ասէ, թէ ի ՈՀԴ թուին եկն Թաթարն, եւ ի Խորասանու փախոյց զորդիս Խորազմ շահին։ Իսկ գալուստ Թաթարին՝ եւ փախուցանել զՋալալատին սուլդանն ի Խորասանայ, եւ յառաջ խաղալն առ մեզ, եւ յաղթելն եւ տիրելն ամենայն երկրի. եւ վիճակելով ելանելն եւ առնուլն զտիեզերս, եւ պէս պէս չարութիւնք եւ գործք նոցին զոր անցուցին ընդ ամենայն ազգս արեւելից եւ արեւմտից, հիւսիսոյ եւ հարաւոյ, զայս ամենայն ուսուցանեն մի ըստ միոջէ Վանական, Կիրակոս, եւ սոյն Վարդան վարդապետք եւ պատմագիրք, որք եւ հասուցանեն մինչեւ ի ՉԺԵ թիւս զպատմութիւն բռնակալութեան սոցա. եւ զկնի ոչ գտաք զորքանութիւն ամաց իշխանութեան սոցա. եւ կամ թէ որով եղանակաւ բարձան, եւ ո՛վ ոք էր որ հալածեաց եւ չքացոյց զնոսա յաշխարհէս մերմէ. եւ կամ ո՛յք էին որք տիրեցին եւ բռնակալեցան երկրին Պարսից. մինչեւ ասի ի ՊԼԵ թուին գալն Թամուրլանկին, որ եւ նա գազանաբար եկեր եւ մանրեաց, եւ զմնացորդսն առ ոտն եհար ըստ տեսլեանն. եւ զամենայն տիեզերս ի հարկի կացոյց, սկսեալ ի Սմրղանտայ մինչեւ ցՍամարիա եւ ցԵգիպտոս, ժամս ութ եւ տասն մաշելով ի սուր զամենայն հասակ, եւ քայքայելով զեկեղեցիս ուր եհաս գնացք ոտիցն, որոյ զհանգամանս չարագործութեանն պատմէ քեզ Թովմա վարդապետ Արծրունի։ Եւ զկնի սորին գալ Ղարայ Յուսուփ չարին ասէ ի ՊԾԵ թուին, եւ կերպակերպ չարիք նորին. զկնի որոյ ի ՊՀ թուին Շահռուխ ոմն կրկնաչարագոյն