Чароўная скарбніца. Людмила Рублевская

не, уступныя артыкулы, 2023

      Па адной дарозе з дзецьмі…

      Даволі часта, разглядаючы творчасць таго ці іншага пісьменніка, які піша для дзяцей, заўважаеш, што гэты аўтар – «дарослы» літаратар, які толькі час ад часу звяртаецца да юнага чытача. Яшчэ ў 1930-я гады класік савецкай і рускай літаратуры Самуіл Якаўлевіч Маршак пісаў у артыкуле «Ганарыцеся правам пісаць для дзяцей»: «Калі мы хочам, каб наша праца ішла шырока і буйна, патрэбна прыцягнуць да працы над дзіцячай кнігай і “дарослых” пісьменнікаў. Так званыя “дарослыя” пісьменнікі павінны пісаць не толькі для дарослых, але і для дзяцей. Дзіцячыя ж пісьменнікі не павінны пісаць для педагогаў і рэцэнзентаў, а для дзяцей таксама…» Пісаць для дзяцей, бо яны – галоўныя рэцэнзенты, а кнігі – іх галоўныя педагогі…

      Узіраючыся ў сучасную беларускую дзіцячую літаратуру, часам думаеш пра тое, што яна ўсталявала настолькі шырокія межы, вылучыла гэтулькі мастацкіх вобразаў і ідэй, што па праве і заслугах выдаецца ў кнігах з яркімі малюнкамі, у добрым паліграфічным афармленні. І гэта адбываецца без усялякіх праграм і адрасных педагагічных заданняў і заказаў. Дарослыя, маючы мастацкі талент, імкнуцца ў размове з дзецьмі праз апавяданні і аповесці, вершы і казкі расказаць усё, што хвалюе іх саміх, перадаць увесь вопыт, які яны здабылі на працягу свайго жыцця. Зрабіць гэта часта няпроста. Дзеці задаюць шмат пытанняў. Сацыёлагі і вучоныя-педагогі падлічылі, што дзеці ў дашкольным узросце задаюць да ста пытанняў за адзін дзень! Адбіцца ад іх пытанняў агульнымі словамі, без спробы даць удумлівы і праўдзівы адказ, немагчыма. Бо дзеці – адкрытыя гэтаму свету, не абцяжараныя пэўнымі ўмоўнасцямі – намагаюцца дакапацца да ісціны. Няпроста яшчэ і таму, што расказваць ім пра ўсё трэба цікава, займальна, з разумнай доляй гумару, весела. Нават у тым выпадку, калі твае героі робяць не самыя добрыя ўчынкі… Дзеці – патрабавальныя чытачы. І калі ты ў нечым не дасведчаны, лепей прызнацца, нават на некаторы час згубіць аўтарытэт, каб пасля паўзы і пошуку дакладнага адказу, правільнага рашэння расказаць лепш, падрабязней, цікавей, дадаўшы цёплых і святочных мастацкіх фарбаў да адкрыцця нечага новага.

      У Генадзя Аўласенкі, Людмілы Рублеўскай, Кацярыны Хадасевіч-Лісавой, чые творы мы прадстаўляем у гэтым выданні, ёсць і майстэрства, і тонкае пачуццё яднання не толькі са сваімі героямі, але і з хлопчыкамі і дзяўчынкамі, якія чытаюць іх кнігі. Гэтыя пісьменнікі – яшчэ і жаданыя госці на непасрэдных сустрэчах з чытачамі. Мне давялося паслухаць кожнага з гэтых аўтараў, калі яны размаўлялі з дзецьмі. Прызнаюся, што я быў у захапленні і радаваўся гэтым сустрэчам. Рознасць ва ўзросце не замінае ні Генадзю Аўласенку, ні Людміле Рублеўскай, ні Кацярыне Хадасевіч-Лісавой весці размову з юнымі чытачамі як з роўнымі, з сябрамі. Думаю, гэта адбываецца таму, што пісьменнікі ўдумліва і нязмушана жывуць адным жыццём са сваімі героямі і запрашаюць таксама хлопчыкаў і дзяўчынак у гэтае рэальнае ці казачнае, фантазійнае жыццё. Хіба можа такое быць, каб сутыкаліся розныя сусветы, розныя часавыя прасторы, хіба можа казка быць рэальнасцю, яваю?.. Перакананы, што можа, таму і сам з вялікай цікавасцю чытаю напісанае згаданымі аўтарамі. Пэўна, гэтыя пісьменнікі – і Аўласенка, і Рублеўская, і Хадасевіч-Лісавая – з кагорты тых творцаў, хто кіруецца парадай Самуіла Якаўлевіча Маршака, якую ён агучыў на Першым усесаюзным з’ездзе пісьменнікаў у 1934 годзе ў сваім дакладзе «Пра вялікую літаратуру для маленькіх»: «Кнігі для дзяцей не павінны быць горшымі за “дарослыя” творы, мастацтва, створанае для дзяцей, не павінна быць другога гатунку…»

      Беларуская дзіцячая літаратура сёння і ў апошнія 20–30 гадоў – гэта вялікая бібліятэка прыгожых, прыцягальных кніг на ўсе густы. Для зусім маленькіх працуюць Міхась Пазнякоў і Анатоль Зэкаў, Уладзімір Мазго і Мікола Чарняўскі, Алена Стэльмах, Віктар Гардзей і Таццяна Сівец… З вучнямі малодшых класаў свае размовы вядуць Уладзімір Ліпскі, Галіна Пшонік, Раіса Баравікова… Аповесці і апавяданні пра падлеткаў і для падлеткаў ствараюць Алесь Бадак, Андрэй Федарэнка, Алесь Наварыч, Ганна Чыж-Літаш, Зіновій Прыгодзіч… Усіх пісьменніцкіх імёнаў і не пералічыш. І ўсе іх творы адразу не прачытаеш. Цяжка выбраць, з якімі кнігамі варта пазнаёміцца ў першую чаргу. Тым болей не ўсё яшчэ прачытана і з класікі, якая на слыху, творы якой перавыдаюцца з году ў год, як, напрыклад, «Міколка-паравоз» Міхася Лынькова, «Палескія рабінзоны» і «У краіне райскай птушкі» Янкі Маўра, «Вавёрчына гора», «Азбука Васі Вясёлкіна» і «Казка пра цара Зубра» Васіля Віткі, «Жоўтая акацыя» Уладзіміра Дубоўкі, «Мы з Санькам у тыле ворага», «Мы – хлопцы жывучыя» і «Мы з Санькам – артылерысты» Івана Сяркова… Раім зазірнуць у змест падручнікаў па беларускай літаратуры, а часам і запытацца ў настаўнікаў і школьных бібліятэкараў, што трэба абавязкова прачытаць. Кніжны акіян, дзе лепшыя творы мастацкай літаратуры з’яўляюцца нашымі караблямі-праваднікамі, робіць нас разумнейшымі і багацейшымі, насычае наша жыццё цікавымі марамі і фантазіямі. Дзяцінства – самы шчаслівы час для такіх падарожжаў. Давайце ж выпраўляцца ў іх разам з добрымі кнігамі!

Алесь Карлюкевіч,старшыня Саюза пісьменнікаў Беларусі

      Кацярына Хадасевіч-Лісавая

ЗНАЁМЦЕСЯ: КАСМІЧНЫ ГОСЦЬ!

      Кацярына