Kahramanlık Mitleri. Daniel G. Brinton

75

      Fakat bu görünürde tarihi anlatım pek çok bakımdan, Codex Telleriano-Remensis olarak bilinen bir Aztek elyazmasıyla elimize ulaşmış hakiki bir mite şüpheli bir benzerlik göstermektedir. Bu belge Quetzalcoatl, Tezcatlipoca ve kardeşlerinin ilk başta birer tanrı olduklarını ve semalarda yıldızlar olarak yaşadıklarını anlatır. Zamanlarını cennette, Xochitiycacan (“güllerin yukarı kaldırıldığı yer”) adlı bir Gül Bahçesi’nde geçiriyorlardı fakat bir defasında bahçenin ortasındaki büyük gül ağacından gülleri koparmaya başladılar. Bunun üzerine öfkelenen Tonaca-tecutli, onları birer ölümlü olarak yaşayacakları dünyaya fırlattı.

      Güneşin ve yıldızların her gün tepe noktasından ufka inişine tatbik edildiğinde bu mitin anlamının özel bir yorum gerektirdiği çok açıktır. Ayrıca Quetzalcoatl’ın türediği (bir örnekte Cennet Tepesi, bir diğer örnekte ise yeryüzünde olduğu varsayılan bir yükselti olan) dağdaki gül bahçesi ile babanın öfkesi arasındaki örtüşme, Ixtlilxochitl’in sözde tarihi hikâyesinin tarihi kılığa sokulmuş bir mitten ibaret olduğunu gösteriyor gibidir.

      İkinci efsaneler döngüsü, Tollan kahramanının mucizevi bir soydan geldiğini reddetmektedir. Las Casas onun doğu yönünden, Yukatan’ın bir bölgesinden, kendi fikrince birkaç takipçiyle76 birlikte geldiğini anlatır. Yerli tarihçi Alva Ixtlilxochitl de bu geleneği kesin bir şekilde tekrarlamakla birlikte muhiti belirsiz bırakmıştır.77 Öte yandan, Veytia ise onun kuzeyden ve yetişkin bir adam olarak geldiğini anlatır. Uzun boylu, beyaz tenli, sakallı ve bıyıklı, çıplak ayaklı ve başı açıktır. Kızıl haçlarla süslü uzun beyaz bir kaftan giymiştir ve elinde bir asa taşımaktadır.78

      Quetzalcoatl’ın kökeni ne olursa olsun, ister mucizevi bir doğumla dünyaya gelen bir çocuk isterse uzak diyarlardan yetişkin olarak gelmiş bir yabancı olduğu kabul edilsin, tüm anlatımlar, onun karakterinin muhteşemliği ve saflığı ile hâkimiyeti altındaki Tollan’ın ihtişamı konusunda hemfikirdir. Tapınağı dört daire halinde bölünmüştü: Biri altın sarısı olup doğu yönüne bakıyordu; diğeri firuze ve yeşim taşlarıyla süslenmişti, mavi renkliydi ve batıya bakıyordu; üçüncü daire, inciler ve deniz kabuklarıyla donanmış olup bembeyazdı ve güneye doğru bakıyordu ve nihayet dördüncü daire kan taşlarıyla süslenmişti, kırmızıydı ve kuzeye bakıyordu. Dolayısıyla, bu daireler ışığın egemen olduğu dünyanın dört ana yönü ve dört köşesini temsil ediyordu.79

      Tollan’ın ortasından büyük bir nehir akıyordu ve Quetzalcoatl’ın evi işte bu nehrin üzerindeydi. Her gece yarısı yıkanmak için nehre inerdi. Yıkandığı bu yere Boyalı Vazoda yahut Kıymetli Sularda adı verilirmiştir. Zira Işık Küresi, her gece Dünya Irmağı’nın sularına dalar ve günbatımının boyalı bulutları, onun yıkandığı yeri sarar.80

      Quetzalcoatl’ın Tollan’daki hikâyesinin ilksel iki kardeş tanrının çatışmasının bir devamından ibaret olduğunu belirtmiştim. Peşinden gidip onu nihayet alt eden yine amansız Tezcatlipoca’dır. Fakat önemli bir fark vardır: Daha eski olan mitte tasvir edilen ilk savaşta şiddet ve birbirini izleyen yıkımlar hâkimken, sonraki mitlerin tamamında Quetzalcoatl kendini savunmaya çalışmaz ve şikâyet etmez, aksine yenilgisini kaderin bir emri olarak kabul eder ve bu emre direnmek nafiledir. Halkının bozguna uğradığını ve güzel şehrinin harap olduğunu görür ancak bütün bunlarda kaderin eli olduğunu bildiğinden kaçınılmaz olana olabildiğince metanet ve ağırbaşlılıkla göğüs germek için hazırlanır.

      Bu mitlerden biri, fırtına ve gecenin karanlığıyla ışığın söndürülmesi olup bir mücadeleyle temsil edilir. Öteki mitte ise sessizce batı ufkunda alçalan güneşin yavaş ve sakin ama bir yandan da kesin ve kaçınılmaz yok oluşu vardır.

      1

      Amerika anakarası. (e.n.)

      2

      Bu miti şu yazarlardan aldım: 1665-1699 yılları arasında yerliler içinde yaşamış olan zeki bir acemi tarafından yazılmış Nicholas Perrot, Mémoire sur les Meurs, Costumes et Relligion des Saurages de l’Amérique Septentrionale ve bilhassa 1667 ve 1670 yılları için muhtelif Relations des Jesuites.

      3

      Bay J. Hammond Trumbull, Algonkin gramerinin düzenli kurallarına göre bu dildeki osh “baba”, okas “anne” ve ohke “dünya” (Narraganset diyalekti) kelimelerinin hepsinin “-den çıkmak” anlamındaki aynı kökten getirilebileceğine işaret etmiştir. (Roger Williams, Key into the Language of America, s. 56). Dolayısıyla, Algonkin dilinde toprak, insanlığın anasıydı ve mitte de böyle olmasından daha doğal ne olabilirdi ki?

      4

      William Strachey, Historie of Travaile into Virginia, s. 98.

      5

      Francisco de Avila, Narrative of the Errors and False Gods of the Indians of Huarochiri (1608). Bu ilginç belge C.B. Markham tarafından kısmen çevrilmiş ve Hackluyt Society’s dizisinin bir cildinde yayımlanmıştır.

      6

      Algonkin dilinin Ojibway diyalektinde gündüz, gökyüzü ya da sema anlamındaki kelime gijig’dir. Aynı kelime fiil olarak ise “yetişkin olmak; (meyveler için) olgunlaşmak; bitmek, tamamlanmak” anlamlarına gelmektedir. Rev. Frederick Baraga, A Dictionary of the Otchipwe Language, Cincinnati, 1853. Bu, mitteki ifadeyle uyumlu gözükmektedir.

      7

      Bkz. H. R. Schoolcraft, Indian Tribes, Vol. V. s. 418, 419. Relations des Jesuites, 1634, s. 14, 1687, s. 46.

      8

      H. R. Schoolcraft, Algic Researches, Vol. 1, s. 135, et seq.

      9

      Brasseur de Bourbourg, Dissertation sur les Mythes de l’Antiquite Americaine, Vol. VII.

      10

      Büyük Göller (İngilizcesi Great Lakes): Amerika Birleşik Devletleri ile Kanada sınırında yer alan beş büyük gölün

76

Torquemada, Monarquia Indiana, Lib. VI. Böl. XXIV. Belli ki bu, Cholula’daki kanonik doktrindi.

77

Historia Chichimeca, Böl. I.

78

Historia. Böl. XV.

79

Sahagun, Lib. IX, Böl. XXIX.

80

Quetzalcoatl’un banyosunun adı farklı şekillerde verilir: xicatli “sukabağından yapılmış vazo” ve poyan “boyamak” kelimelerinden türetilmiş Xicàpoyan (Sahaagun, Lib. III, Böl. III); atl “su”, pan “içinde” ve chalchinitl “kıymetli; parlak, yeşim taşı” kelimelerinden türetilmiş Chalchiuhapan (is., Lib. X, Böl. XXIX) ve atl “su”, terpan “kraliyete ait” amochtli “teneke gibi herhangi bir parlak beyaz metal” ve yer belirtme eki co ile türetilmiş olup “Krallığın Parlak Sularında” anlamındaki Atecpanamochco (Anales de Cuanhtillan, s. 21). Bu isimler, Işık Tanrısı hikâyesini çevreleyen semboller halkasını göstermesi bakımından ilginçtir.