Вақт таъми. Жаъфар Термизий

бўлган

      бир қуён билан

      пойгага тушган

      зил-замбил донишманд тошбақа.

      Вақт –

      туннинг шап-шаффоф

      ойналарини

      чил-чил-чил синдирган

      қўшиқчи қурбақа.

(“Вақт анатомияси”)

      Жаъфар Муҳаммад ўзининг янги тўпламида ҳозирги ўзбек шеъриятида қўлланила бошлаган “сенсизлик”, “менсизлик”… каби поэтик-фалсафий категориялардан фойдаланишга бирмунча муваффақиятли тарзда уринган. Шоир Усмон Азим, Фахриёр ва бошқалар томонидан ўртага ташланган, ҳозирги шоирлар ижодида тез-тез учраб турадиган ушбу тушунчаларга ўзгача бир ранг беришга ҳаракат қилган.

      Сенсизлик Жаъфар Муҳаммад нигоҳида биринчи навбатда ҳижрон сувратидир:

      Энди тортар ҳижрон азобин

      Сенсизликда яшаётган шеър.

(“Сенсизликда яшаётган шеър”)

      Шунинг билан биргаликда, сенсизлик фақатгина севгили ёрдангина эмас, балки ўздан ҳам жудоликдир:

      Сўнгсизликдан қутқарасанми,

      Сенсизликдан қутқарасанми?

      Сенсизликмас, аслида мени

      Менсизликдан қутқарасанми?

(“Майли эди…”)

      Шоир ўзининг “Биласанми?” шеърида сенсизлик ва менсизликнинг – ундан ва ўзидан жудоликнинг яхлит картинасини чизиб беришга уринади:

      Сен

      Менинг

      ҳеч қачон

      топмаган

      Сенсизлигимсан.

      Мен

      эса

      Сенинг

      азалдан

      йўқотган

      Менсизлигингман.

(“Биласанми?”)

      Жаъфар Муҳаммад ундан ва ўзидан жудолик тасвиринигина эмас, балки уни ва ўзини ўрганиш ва тадқиқ қилиш формулаларини ҳам ўртага ташлайди. Шоирнинг инсон руҳияти тадқиқотлари натижасида таклиф этган янги ечимларидан, амалга оширган янги кашфиётларидан бири “сеншунослик” ва “меншунослик” тушунчаларидир. Тўпламдан жой олган “Меншунослик факультети” номли кичик шеърда ушбу тушунчалар ўртасидаги ўзаро муносабат тасвирланади:

      Мен

      Сеншуносман,

      касбим – шу,

      корим – шу!

      Лекин Сен

      Меншунослик факултетида

      ўқишни ҳеч қачон

      истамагансан

      бўлмағур соҳа деб…

      Не қилай,

      Борим – шу!

(“Меншунослик факултети”)

      Жаъфар Муҳаммад ҳамиша орзу, умид ва некбинлик шоири бўлиб келган. У ўзининг “Бир куни…” деб номланган шеъри билан нафақат ўзининг навбатдаги шеърий тўпламига, балки ҳозирга қадар бўлган кечинмаларига ҳам нуқта қўяди, гўё… ва янги тафаккур, мушоҳада, муроқаба… маҳсуллари билан шеърият ихлосмандлари ҳузурига қайтиб келишга сўз беради:

      Бир куни

      Япроқлар устида

      Милтиллаб,

      Мўлтираб турган

      Шабнамларнинг садосиз азонлари остида,

      Сув сатҳида оқ муроқабага

      Кетган нилуфарларнинг

      Сукути қаъридан

      Дунёга қайтадан

      Туғилиб келаман!

(“Бир куни…”)

      “Вақт таъми” тўпламидан бармоқ вазнида