Samet Vurgun. Ali Kafkasyalı

bağında ötǝn bir quşam,

      Bir az da vaxtından tez doğulmuşam…

      Könüldǝn demişǝm, deyirǝm bunu!

      Töhmǝt almamışam ömrüm uzunu.

      İndi bu böhtanlar mǝnǝ dar gǝlir,

      Saçlarım ağarır ömrüm gödǝlir.

      Qapımdan çǝkilsin qara buludlar,

      Mǝnim günǝş adlı bir vicdanım var.

* * *

      “Ürək” şiirinde (Vurgun, 1986: 1/43) dostlarına gönülden gönüle yol açmak gerektiğini, bunun için mukaddes, ilahî bir muhabbetle ve ülfetle kapıların çalınmasını ve bir de iyilik yapmanın lüzumunu önerir.

      Dostlar! Qapıları döyək ülfətlə;

      Könüldən könülə yol açaq elçin.

      Müqəddəs, ilahi bir məhəbbətlə

      Bir də xeyirxahlıq qalacaq elçin!

* * *

      Samet Vurgun, Kazak Muallimler Seminaryası’nda okurken ve sonra Şıhlı'da öğretmenlik yaptığı aylarda kendi köyü Yukarı Salahlı'nın karşısındaki tepenin üzerinde yer alan, Rus birliklerinin 1920 yılında buraya ayak basarken öldürdüğü şehidin mezarı bulunan tepenin yanından geçerken onu hatırlamaması mümkün değildi. Burada yatan şehidin çok sevdiği şair dostu Şerif Şikeste'nin akrabası Şıhlı Mehemmed olduğunu, hatta onu buraya bizzat Şikeste'nin defnettiğini, iki yıl sonra da aile ve akrabalarla gelip mezarına kitabe koyup dua ettiklerini de bilmez değildi. Yürek dostu Şerif Şikeste bu meseleyi ona söylemeden edemezdi. Diğer yandan “Rus geldiği yıl” şehit düşen Şıhlı Mehemmed onun ana tarafından ulu dedesi Ali İskender (Alisgender) Mehdi oğlu ile candan arkadaştı ve mezarları aynı tepenin üzerinde yan yana idi. Şehit Şıhlı Mehemmed’in, Salahlı’da kardeş bildiği kişiyle aynı tepenin üzerinde yan yana yatması tesadüf değildi. Ali İskender, Molla Penah Vakıf’ın soyundan ve Samet Vurgun’un anneannesi Ayşe Hanım’ın babasıdır. Yani bu mesele aslında Samet Vurgunların da bir aile hikâyesi idi. Ne yazık ki sahte kahramanların meydanları/sahneleri doldurduğu bir dönemde gerçek kahramanlardan bahsetmek mümkün değildi. Yine de Samet Vurgun, “Menim Sesim” şiirinin son bendinde şehitleri anmayı onlara saygı göstermeyi ihmal etmemiştir.

      Dinləyin, ey şəhid olmuş qəhrəmanlar!

      Müqəddəstir el yolunda axan qanlar.

      Türbənizə nur dağıdır asimanlar,

      Bu ilahi şe’riyyətə ses verirəm!

      Samet Vurgun, Allah’ın şehitler için söylediği “Onlara ölüler demeyin, onlar diridir.” sözünü hatırlatarak “Ey şehid olmuş kahramanlar! Halk için vatan için dökülen kanlar kutsaldır. Onun için gökler türbenize nur saçmaktadır. Bu ilâhî söze, bu ilâhî şiire ben de katılıyorum.” der.

* * *

      Samet Vurgun, devlet terörünün gemi azıya aldığı 1934 yılında yazdığı “Sabahın Türküsü” şiiriyle anlayan ve düşünen beyinlere; duyan, göynüyen gönüllere “Sabahın Türküsü”yle mesajını beyan etmiştir:

      Ey səhər, ey Günəş, ey ulu qüvvət!

      Sən ey şəfəqlərdə çimən təbiət!

      Sonsuz üfüqlərə yol açan sənət!

      Ey bütün bəşərin sabahkı yolu!

      Yaşasın torpağın qəhrəman oğlu!

      Sən ey bağçaların, bağların barı!

      Şairin ilhamı, sənətin yarı!

      Dünyanın əvvəlki, sonku ilqarı!

      Açıq söyləmirəm sənin adını,

      Bir də buludlara çırp qanadını!..

      …

      Salam gələcəyin böyük adına!

      Salam insanlığın etiqadına! (1934)

(Vurğun, 2005: I/171)* * *

      Komsomol51 Poeması’nda “Məraqlı Bir Hadisə” başlığı altında ibretamiz bir olay anlatılır. Elbette ki Vurgun, poemanın mısra sayısını artırmak için bu olayı yazmamıştır. Burada verilen mesaj gayet açıktır.

      Mirpaşa adlı komünist gençlerden biri mescide köpek bağladığı, bunu öğrenen köylülerin kızıp ortalığı velveleye verdiği, bu haksızlığı vicdanın kabul edemeyeceğini, Mirpaşa’nın yaptığı bu ahlâksızlığın Allah’a yapılmış bir hıyanet gibi kabul edildiği ortalıkta konuşulmaktadır. Hayret içerisinde kalan komsomolçular kapalı bir toplantı yaparlar. Mirpaşa da toplantıdadır.

      Heyrət içindədir komsomolçular,

      Deyirlər maraqlı bir hadisə var:

      Mirpaşa məscide bağlamış köpek.

      Kendlilər qızışıb qeyzlənərək-

      Qarılar, qocalar qiyamət edir,

      Kəndin arasında danışıq gedir.

      Vicdan götürməyir bu haqsızlığı,

      İştə Mirpaşanın exlaqssızlığı

      Dillərdə söylənir cinayət kimi,

      Söylənir Allaha xəyanət kimi.

      …

      Qapalı İclas (Kapalı Toplantı)

      Aparır iclası yoldaş Bəxtiyar –

      Mənim dastanımın baş qəhrəmanı.

      Onun gözlərində bir iztirab var,

      İştə, düşündürür hər bir insanı

      Mənim dastanımın baş qəhrəmanı.

Birinci Səs

      – Mirpaşa doğrudan bir yaramazdır,

      Elə bir alçağa ölüm də azdır!

      Nə qədər komsomol olsaq da, yenə

      Gərək sataşmayaq Allah evinə! –

      Dedikcə alışıb yanır gözləri,

      Qabardıb döşünü verir irəli.

      …

      Bəxtiyar

      – Əsrlər boyunca o əzan səsi,

      İnsanın insanla mübarizəsi

      Sizə əfsanələr kimi gəlməsin,

      Göydən tökülməmiş nə Tanrı nə din

      Bəşər bu yolları keçəydi gərək,

      Böyük addımlarla gəlir gələcək…

      O məscid, o əzan ordaki insan,

      Onların ən gizli sirrinə dalsan,

      Hər biri vaxtında yeni bir xəbər,

      Hər biri vaxtında canlı bir əsər…

      Bəşər vicdanını bağlamış ona,

      İnanmışdır onun haqq olduğuna.

      İştə, o zamandan, o gündən bəri

      Gəlib dolandıqca ömrün illəri.

      Hər könül olmuşdur ibadətxana,

      İşləmiş iliyə, qarışmış qana.

      …

      – Məncə bu üsyanda bəşər haqlıdır,

      Bu

51

Komsomol: Komünist Gençler Birliği, komünist genç.