Deliliğe Övgü. Desiderius Erasmus

geçinebilir mi? Kendi varlığından bezip bıkınca topluma neşe verebilir mi? Bütün bu sorulara müspet bir karşılık verebilmek için, deliliğin kendinden daha deli olmalı. Oysaki beni toplumdan sürüp çıkardılar mı başkalarını çekebilmek şöyle dursun, insan kendini çekemez olur; o zaman, kendisiyle ilgisi olan her şeyden tiksinecek, kendi gözünde kendisi bir kin, bir iğrenme ve bir tiksinme konusu olacaktır. Çünkü çoğu zaman anadan çok üvey ana olan tabiat, bütün insanlara, bilhassa az çok bilgeliği olanlara ellerindekini küçümsemeye götüren kara bahtlı bir eğilim, hayatın bütün faydalarını, bütün zevklerini, bütün cazibelerini bozup berbat eden uğursuz bir eğilim vermiştir. Ölümsüzlerin insana bağışladıkları en değerli bağış olan güzellik, bu güzelliğe sahip kimse, kendinden hoşlanmayan biri ise neye yarar? Kara sevdanın kara zehri ile zehirlenmiş bir gençliğin faydaları neler olabilir? Burada sağımda gördüğünüz, menfaatlerime karşı gösterdiği candan ilgi ile muhabbetime iyice hak kazanmış olan “Benbenlik”in yardımı olmadıkça hayatta, tam yerinde (Çünkü tam yerinde, yalnız sanatların büyük prensibi değil, aynı zamanda, hayatın bütün işlemlerinin de prensibidir.) yürekten bir istekle yapabileceğiniz hiçbir genel veya özel işlem yoktur.

      İnsanın her yaptığından memnun olması, kendi kendine hayran olması kadar büyük delilik olur mu? Böyle olmakla beraber, itiraf edin ki güzel, hoş olarak yaptığınız ne varsa hepsini bu deliliğe borçlusunuz. Evet, benbenlik olmadıkça bütün işlemlerinizde ne hoşluktan, ne zarafetten, ne de uygunluktan eser kalır. Hayatın bu tatlı cazibesi bir kere yok olup gitti mi artık ne güzel söz söyleyenin işleminde sıcaklık, ne musikicinin seslerinde hoşluk ne de zevzeğin tavırlarında güldürücülük kalacak, şairle ve Musalar ile alay edilecek, ressam ve sanatı küçümsenecek ve ilaçlar ortasında hekimin açlıktan ve sefaletten öldüğü görülecek. Sonuç olarak, bir Nireos bir Thersites, bir Phaon bir Nestor sanılacak, zarif adama budala, değerli bir adama çocuk, en nazik kavalyeye de kaba bir köylü gözüyle bakılacak. Demek oluyor ki, herkesin kendi kendini okşaması, kendisine başkalarının değer biçmesini istemeye kalkışmadan önce, kendisinin kendine değer biçmesi gerektir.

      Herkesin neyse o olmaktan, elinde bulunandan memnun olması saadetin en büyük payı değil midir? Öyleyse, bu faydayı da size sağlayan yine benim sevgili Benbenliğimdir, herkesi kendi yüzünden, zekâsından, doğuşundan, yerinden, ahlakından, vatanından memnun kılan odur. Onun sayesindedir ki, İrlandalı İtalyan’dan, Trakyalı Atinalı’dan, İskit Saadet Adaları’nda oturandan kendini daha mesut sanır. Ölümlülere dağıttığı bağışların türlü türlü olmasına rağmen, her birine verilen nimetleri her zaman haklı bir denklem içinde tutan tabiatın uzgören ihtimamlarının o hayran olunacak etkisi, bağışlarından birkaçını herhangi bir ölümlüden esirgese bile, ona armağan olarak biraz fazla benbenlik verir. Ama tabiat ondan bir şeyler esirger demekle, ben de ne delilik ettim! Tabiatın ona bağışlayabileceği en büyük bağış benbenlik değil miydi? Ama şimdi size ispat edeceğim; hiçbir güzel işlem yoktur ki, sebebi ben olmayayım; biraz sağlık vermeye değer hiçbir bilim, hiçbir sanat yoktur ki varlığını bana borçlu olmasın.

      1

      Yunancada, Latincede “delilik” kelimesinin karşılıkları dişi kelimeler olduğundan bu yüzden Erasmus deliliğin kendisini “tanrıça” olarak adlandırıyor. (ç.n.)