АБУ АЛИ ИБН СИНО Биринчи китоб. РАҲИМ АБДУЖАЛОЛ

олаётган совуқ қават-қават пахталик нимча-ю, чопонлардан ҳам ўтиб, баданни увиштиради. Увиллаган шамол кўчада қолган кимсанинг юзини пичоқ билан тилиб юбораётгандек юлқилаб ачиштиради.

      Ҳусайн ўтган йилнинг кузидан бошлаб Исмоил Зоҳид исмли фақиҳнинг¹⁸ уйига қатнай бошлади. Ундан фиқҳ¹⁹ илмидан таҳсил олади. Исмоил Зоҳид отаси тенги бир киши бўлиб, аввалига Ҳусайнга сабоқ беришни қатъий рад этганди.

      – Ўғлингиз жуда ёш, – деганди Абдуллоҳ ибн Ҳасанга. – Фиқҳ ёд олмоқдан иборат илм эмас, ўқиганларини фаҳмлаш, англаш ҳамдир. Фиқҳ қоидалари Қуръони карим оятларига асосланади. Буни ўзингиз ҳам билурсиз.

      – Тақсир, ўғлим Қуръонни хатм қилган.

      Исмоил Зоҳид ишонқирамай бир Абдуллоҳга, бир қўлини қовуштириб ўтирган қорача, қирра бурун, озғин болакайга термилди. Лавҳдаги Қуръони каримни варақлаб, саҳифалардан бирида тўхтади.

      – Таҳоратинг борми, ўғлим? – деб сўради.

      Ҳусайн кўзини ердан олиб, Исмоил Зоҳидга қаради:

      – Устоз, бетаҳорат юрмасмен.

      – Балли! Ундай бўлса, кел, мана бу сатрдан бошлаб ўқи-чи? – Исмоил Зоҳид кўрсаткич бармоғи билан зарли нақшлар билан безалган саҳифадаги сурага ишора қилди.

      Ҳусайн лавҳ олдига бориб, “Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм” деб чўк тушди. Саҳифага бир назар ташлади-да:

      – Наҳл сураси, қирқ тўртинчи оят, – деб бошини эгди.

      Бир-икки сатр ўқиди. Шундан сўнг кўзини юмиб, тиловат қила бошлади.

      Исмоил Зоҳид Ҳусайнга тикилганича тошдек қотиб қолди. Боланинг тиниқ, беғубор овози, оҳангларга йўғрилган талаффузи юрагининг туб-тубигача етиб борди. Унинг кўзларидан ёш томчилади.

      – Суранинг тафсирин²⁰ англадингми? – деди бироз сукутдан сўнг.

      – Шундай, тақсир, – Ҳусайн бир ютиниб олди. – “(Биз пайғамбарларни) ҳужжатлар ва китоблар билан (юборганмиз). Сизга эса одамларга нозил қилинган (маълумотлар)ни баён (тафсир) қилиб беришингиз учун ва тафаккур қилсинлар, деб бу зикрни (Қуръонни) нозил қилдик”²¹.

      – Фиқҳ – энг мўътабар илмлардан биридур. Шуни ҳам билурмисен?

      – “Фиқҳ”нинг маъноси – билмоқ, фаҳмламоқ ва англамоқдур.

      – “Фиқҳ”нинг лисоний маъносин шундай демоғимиз тўғри. Уламолар²² “Охират саодатига эришмоқ учун, аниқ шаръий далиллар асосида фаръий²³ амалий ҳукмларни чиқариб олмоқ”, дея таъриф берадилар. Фиқҳ – мусулмон кишиси зиммасидаги ҳаётнинг турфа соҳаларида дуч келадургон юмуш ҳамда ибодатларни тартибловчи илмдур.

      Исмоил Зоҳид яна анча тафсирларни баён қилди. Баъзан тўхтаб, Ҳусайнга савол билан мурожаат этар, тушунган ё тушунмаганини сўрар эди. Ҳусайн эшитганларини сўзма-сўз такрорлаб, англаганларини муфассал баён қилиб борди. Ниҳоят, Исмоил Зоҳид бир муддат ўйга чўмиб қолди. Абдуллоҳ томоқ қириб, фақиҳга юзланди:

      – Тақсир, шогирдликка қабул қилурмисиз?

      Исмоил Зоҳид унга жилмайиб қаради:

      – Илк мухтасар таҳсилимиз якунланди. Келаси сафар иншооллоҳ “Усул ал-фиқҳ” сабоғин бошлармиз.

      * * *

      Бухоронинг