Ertaklarda matematika. Ismoilov U. K.

tashqari, uning dushmanlari bu kishini o’limdan qutqarish imkoniyatlaridan mahrum qilish payiga ham tushganlar: ular jazo kunidan oldingi kechasi qutidagi "Hayot" deb yozilgan qog’ozni olib, uning o’rniga ham "O’lim" deb yozilgan ikkinchi qog’oz tashlaganlar. Endi bu kishi qaysi qog’ozni olmasin, baribir, o’limdan qutulaolmaydi.

      Uning dushmanlari ana shunday deb o’ylashgan. Lekin bu kishining do’stlari ham bo’lgan. Ular dushmanlarning qilgan ishlarini bilib olib, kechasi turmaga kirganlar va haligi kishiga qutidagi ikkala qog’ozga ham "O’lim" deb yozilganini aytganlar va ertasi kuni sudyalar oldida dushmanlarning qilmishlarini fosh qilishni hamda qutidagi qog’ozlarni tekshirishni talab etishni iltimos qilganlar.

      Lekin shunisi qiziqki, bu kishi dushmanlarning qilgan ishini sir saqlashni o’z do’stlaridan iltimos qilgan va shundagina o’zining qutilajagini aytgan. Ertasi kuni bu kishi sudyalarga hech narsa demay, qutidagi qog’ozlardan bittasini olgan ekan, sud uni ozod qilgan.

      Bu kishi o’zining shu qadar umidsiz ko’ringan ahvolidan qanday qutulib qolgan?

      3 Uch donishmand to’g’risida ertak.

      Qadimgi donishmandlardan uchtasi, qaysi birimiz ko’proq bilimdon? – degan masala ustida bahslashayotgan ekan. Bular yonidan o’tib ketayotgan bir kishi bu bahsni yechishga yordam beribdi. U donishmandlarga o’zlarining ziyrakligini sinashni taklif qilibdi.

      – Sizlar mening qo’limdagi beshta qalpoqni ko’rayapsizlar, – debdi u,

      – bulardan uchtasi qora, ikkitasi oq. Qani endi ko’zlaringizni yuming! So’ngra u, bu donishmandlarning har biriga bittadan qora qalpoq kiygizib, oq qalpoqlarni qopga solib bekitib qo’yibdi.

      – Endi ko’zlaringizni ochsalaringiz ham bo’ladi, – debdi yo’lovchi.

      Kimki o’zining boshida qanday qalpoq ekanligini aytib bersa, shu kishi o’zini eng bilimdon deb aytishga haqli.

      Donishmandlar nima deyishlarini bilmay, uzoq vaqt bir-biriga qarashib qolishgan… Nihoyat biri:

      – Mening boshimda qora qalpoq! – degan.

      U buni qanday bilgan?

      4. Topilma.      

      To’rtta dehqon – Karim, Rahim, Sobir va Qodir – shahardan qaytayotib, bugun hech nima ishlay olmaganliklariga nolib qolishdi.

      – Agar men ichida puli bilan hamyon topib olganimda edi, – dedi Karim, – uni to’rtta teng bo’lakka bo’lib, uchdan bir qismini o’zim olardim, qolgan bir qismini sizlarga bergan bo’lardim.

      – Men esa barchamizga teng taqsim qilib bergan bo’lardim, – deb o’zicha ming’irlab qo’ydi Rahim,

      – Men esa topilgan pulning beshdan biri bilan ham qanoatlanardim, – qo’shib qo’ydi Sobir.

      – Menga oltidan biri ham yetib qolardi-yu, ammo kim ham sizlarga yo’lga pul tashlab ketardi, uni topib olish uchun, – dedi Qodir.

      Shu payt bunday qarashsa, tasodifan qarang-ki, yo’l chekkasida bitta hamyon yotibdi. Ular darhol hamyonni olishdi va o’zlari aytganday hamyondagi pulni bo’lib olishga kelishishdi, ya'ni Karim pulning uchdan birini, Rahim to’rtdan birini, Sobir beshdan birini va Qodir oltidan birini oladigan bo’lishdi.

      Hamyonni ochib qarishsa, unda bitta uch so’mlik, qolganlari bir so’mlik, besh so’mlik va o’n so’mlik bo’lib, pullar soni 8 ta ekan.

      Ammo dehqonlarning birortasi ham pullarni maydalamasdan o’z ulushini ololmabdi. Shuning uchun ular birorta yo’lovchini kutishga va pullarni maydalab, keyin ulushlarini olishga qaror qilishibdi.

      Shunda birinchi yo’lovchiga ko’zlari tushib, uni to’xtatishibdi. Dehqonlar yo’lovchiga pullarni maydalab berishini so’rashibdi, unga voqeani tushuntirishibdi.

      – Men sizlarga pullaringizni maydalab berolmayman, ammo pullaringizni menga bersangizlar, men o’zimni pulimni ham unga qo’shib, sizlarni ulushlaringizni beraman, hamyonni esa menga qoldirasizlar, -debdi yo’lovchi.

      Dehqonlar quvonib rozi bo’lishibdi. Yo’lovchi pullarni jamlab, birinchi dehqonga uning uchdan bir qismini, ikkinchisiga to’rtdan bir qismini, uchinchisiga beshdan bir qismini va to’rtinchisiga oltidan bir qismini beribdi va hamyonni o’ziga qoldiribdi.

      – Rahmat sizlarga ukalar, sizlarga ham, menga ham yaxshi bo’ldi, – deb yo’lovchi ketib qolibdi.

      Dehqonlar hayron bo’lishib:

      – U nima uchun bizga minnatdorchilik bildirdi, – deb o’ylab qolishibdi.

      – Yigitlar, bizlardagi pul qog’ozlarining soni nechta? – so’rabdi Rahim.

      Sanasalar 8 ta ekan, ammo 3 so’mlikni topisholmabdi.

      – 3 so’mlik kimda? – so’rashibdi bir-biridan.

      – Hech qaysi birimizda yo’q.

      – Yigitlar, bu qanaqasi bo’ldi? Yo’lovchi bizni rosa boplabdi-ku? Ular o’zlaricha o’zlariga tegishli bo’lgan pulni hisoblab chiqibdilar.

      – Yo’q, do’stlar, men olishim kerak bo’lgan ulushimdan ko’proq olibman, – debdi Karim.

      – Menga ham 25 tiyin ko’proq tegibdi, – dedi Rahim.

      – Qanaqasiga bunday bo’ldi, barchamizga ortiqcha pul tegibdi va yana 3 so’mlikni olib ketibdi.

      Bizni rosa boplabdi-ya, azamat.

      Dehqonlar qancha pul topishgan?

      Yo’lovchi ularni aldaganmi?

      U har bir dehqonga nechtalik pullardan bergan?

      5. Berahm qonun.

      Bir vaqtlar bir zolim podsho bo’lgan ekan. U o’ziga qarashli yerlarga hech kimni qo’yishni istamas ekan. Unga qarashli joylarning chegarasidan o’tadigan daryo ko’prigiga boshdan-oyoq qurollangan soqchi qo’yib, har qanday yo’lovchidan:

      – Qayoqqa borayapsan? – deb so’rashni buyurgan.

      Agar yo’lovchi noto’g’ri javob bersa, soqchi uni darhol osishi kerak ekan, to’g’ri javob bersa, – daryoga g’arq qilib o’ldirish kerak ekan.

      Demak, yo’lovchi to’g’ri javob bersa ham, noto’g’ri javob bersa ham omon qolmas ekan.

      Bu zolim hukmronning qattiq qonuni ana shunday bo’lgan; shuning uchun ham unga qarashli joylarga yaqin kelishga hech kim jur'at etolmagan. Bir kuni bitta dehqon bu qonun ijrosining beshafqatligiga qaramay, yaqinlashish ta'qiqlangan ko’prik oldiga boravergan.

      – Qayoqqa boryapsan? – deb, soqchi uni to’xtatgan va o’ylamay o’limga borayotgan dovyurak dehqonni jazolashga tayyorlangan.

      Ammo dehqon unga shunday javob berganki, zolim xo’jayinning berahm qonunini hech so’zsiz bajarib kelayotgan soqchi dovdirab qolgan va nima deyishini bilmay, hiylakor dehqonga qo’l ham tekkizolmagan.

      Xo’sh, ziyrak dehqon soqchining savoliga qanday javob bergan?

      6. Shahzoda Ivan ajdarhoni yenga oladimi?

      Shahzoda Ivan uch boshli va uch dumli ajdarho bilan jangga tayyorlana boshlabdi. Bu haqda maslahat so’rab yalmog’iz kampirning oldiga boribdi.

      "Mana senga qilich, – debdi unga yalmog’iz kampir o’zining o’tkir qilichini berib, – bir zarb bilan sen ajdarhoning bitta yoki ikkita boshini yo bo’lmasa, bitta yoki ikkita dumini uzib tashlashing mumkin. Esingda tut: Agar sen bitta boshini uzib tashlasang, yangisi o’sib chiqadi, dumining bittasini uzib tashlasang, ikkita yangi dum o’sib chiqadi. Agar ikkita dumini uzib tashlasang, bitta bosh o’sib chiqadi, ikkita boshini olib tashlasang, hech narsa o’sib chiqmaydi".

      Yalmog’iz kampirdan bu gaplarni eshitib, shahzoda Ivan ajdarho bilan olishishga ravona bo’libdi.

      Ayting-chi, shahzoda Ivan ajdarhoni mag’lub qilaoladimi? Agar mag’lub qilsa, u nechta zarb bilan ajdarhoning barcha boshi va dumini