HIBAT UL-HAQOYIQ. Adib Ahmad Yugnakiy

ul-haqoyiq” haqida u yoki bu darajada tadqiqot ishlarini olib borganlar.

      “Hibat ul-haqoyiq” 14 bob, 512 misradan iborat. Dostonning birinchi bobi Olloh hamdi, ikkinchi bobi Muhammad alayhissalom na’ti va choryorlar ta’rifiga, uchinchi bobi Dod Sipohsolorbek madhiga bag‘ishlangan. To‘rtinchi bobda kitobning yozilish sabablari bayon qilingan. Dastlabki to‘rt muqaddima bobdan so‘ng asosiy qismga o‘tiladi. Beshinchi bob − ma’rifatning foydasi-yu jaholatning zarari, oltinchi bob − til odobi, yettinchi bob − dunyoning o‘tkinchiligi, sakkizinchi bob − saxiylik va baxillik, to‘qqizinchi va o‘ninchi boblar turli masalalarga bag‘ishlangan bo‘lib, o‘n birinchi bob − kitobning xotimasi (Asarning 1480 yili Istanbulda Abdurazzoq baxshi tomonidan ko‘chirilgan nusxasida 11 bob mavjud − uch bob yo tushib qolgan, yo boshqalariga qo‘shilib ketgan).

      “Hibat ul-haqoyiq” ham “Shohnoma” va “ Qutadg‘u bilig” kabi mutaqoribi musammani maqsur (mahzuf) vaznida yozilgan. Asarning an’anaviy kirish qismlari qasida, g‘azal va qit’a shaklida (aa, ba, va) bo‘lib, asosiy qismlari to‘rtlik (aaba) shaklida davom etadi.

      Adib Ahmad o‘zini shoir emas, balki adab muallimi deb hisoblangan. O‘ziga xos axloq kitobi bo‘lgan “Hibat ul-haqoyiq”da Qur’oni karim va Hadisi sharif ma’nolari singdirilgan. U islom dini axloqini tashviq qilish, komil insonni tarbiyalab yetishtirish maqsadi bilan yozilgan. Shunga muvofiq, asar ham asosan pand-nasihat usulida yozilgan. Bu haqda muallifning o‘zi shunday deydi:

      Bezadim kitobi mavoiz, masal,

      Boqig‘li, o‘qug‘li osig‘ olsu(v) tep (39).

      Mazmuni: “Ko‘rgan, o‘qiganlar manfaat olsin, deb kitobimni turli xil maqol-matallar, pand-nasihatlar bilan bezadim”.

      Ko‘pchilik bayt va misralarning hikmat kabi jaranglashi Adib Ahmadning shoirlik salohiyati chindan ham baland bo‘lganligidan dalolat beradi. Voqean, asarga ilova qilingan Amir Sayfiddinning to‘rtligida Yugnakiyning iste’dodi va maqomi xususida ham yuksak fikrlar bildiriladi:

      1

      Ahmad Yugnakiy. Hibat ul-haqoyiq (Nashrga tayyorlovchi Q.Mahmudov). − Toshkent, 1971. 93-bet. Keyingi misollar ham shu nashrdan olinib, sahifasi qavs ichida ko‘rsatiladi − E.O.

      2

      Riqqat − noziklik, latofat.

      3

      Koshg‘ariy til − Qoraxoniylar davri adabiy tili. Bu adabiy tilni Mahmud Koshg‘ariy − xoqoniy tili, Yusuf Xos Hojib − bug‘raxon tili deb atagan edilar.

      4

      Qarang: Alisher Navoiy. Mukammal asarlar to‘plami. Yigirma jildlik. 17-jild (Nasoyim ul-muhabbat). − Toshkent, 2001. 426-427-betlar.

      5

      Abdulkarim as –

1

Ahmad Yugnakiy. Hibat ul-haqoyiq (Nashrga tayyorlovchi Q.Mahmudov). − Toshkent, 1971. 93-bet. Keyingi misollar ham shu nashrdan olinib, sahifasi qavs ichida ko‘rsatiladi − E.O.

2

Riqqat − noziklik, latofat.

3

Koshg‘ariy til − Qoraxoniylar davri adabiy tili. Bu adabiy tilni Mahmud Koshg‘ariy − xoqoniy tili, Yusuf Xos Hojib − bug‘raxon tili deb atagan edilar.

4

Qarang: Alisher Navoiy. Mukammal asarlar to‘plami. Yigirma jildlik. 17-jild (Nasoyim ul-muhabbat). − Toshkent, 2001. 426-427-betlar.

5

Abdulkarim as – Sam’oniy. Nasabnoma (Tarjimonlar Hoji Abdulg‘afur Razzoq Buxoriy, Komiljon Rahimov). − Buxoro, 2003. 199-bet.

6

Muttaqiy − taqvodor, parhezli.

7

Alfoz − so‘zlar, iboralar, jumlalar.

8

Mavoiz − nasihatlar, pandlar, o‘gitlar.

9

Nasoyih − nasihatlar.

10

Muqtado − yo‘lboshchi.

11

Ulus − xalq, el, omma.

12

Nukta − nozik va teran ma’noli so‘z, hikmat.

13

Shoe’ − yoyilgan, mashhur bo‘lgan.

14

Favoid − foydalar.

15

Alisher Navoiy. Mukammal asarlar to‘plami. 17-jild. 426-427-betlar.

16

Alisher Navoiy. Mukammal asarlar to‘plami. 14-jild (Mahbub ul-qulub. Munshaot. Vaqfiya). − Toshkent, 1998. 184-bet.

17

Mahmudov Q. “Hibat ul haqoyiq” asarining yozilish davri, g‘oyasi va uning muallifi haqida // Ahmad Yugnakiy. Hibat ul haqoyiq. − Toshkent, 1971. 8-bet.

18

Abdurauf Fitrat. Tanlangan asarlar. 2-jild (Ilmiy asarlar). − Toshkent, 2000. 48-49-betlar.

19

Mahmudov Q. Ahmad Yugnakiyning “Hibat ul haqoyiq” asari haqida. − Toshkent, 1972. 17-bet.